Деви-махатмья (МП) 9

रचन: ऋषि मार्कण्डेय

निशुम्भवधोनाम नवमोध्यायः ॥

ध्यानं ॐ बन्धूक काञ्चननिभं रुचिराक्षमालां पाशाङ्कुशौ च वरदां निजबाहुदण्डैः । बिभ्राणमिन्दु शकलाभरणां त्रिनेत्रां- अर्धाम्बिकेशमनिशं वपुराश्रयामि ॥

राजौवाच॥ १॥

विचित्रमिदमाख्यातं भगवन् भवता मम । देव्याश्चरितमाहात्म्यं रक्त बीजवधाश्रितम् ॥ २॥

भूयश्चेच्छाम्यहं श्रोतुं रक्तबीजे निपातिते । चकार शुम्भो यत्कर्म निशुम्भश्चातिकोपनः ॥ ३॥

ऋषिरुवाच ॥ ४॥

चकार कोपमतुलं रक्तबीजे निपातिते। शुम्भासुरो निशुम्भश्च हतेष्वन्येषु चाहवे ॥ ५॥

हन्यमानं महासैन्यं विलोक्यामर्षमुद्वहन्। अभ्यदावन्निशुम्बो‌உथ मुख्ययासुर सेनया ॥ ६॥

तस्याग्रतस्तथा पृष्ठे पार्श्वयोश्च महासुराः सन्दष्टौष्ठपुटाः क्रुद्धा हन्तुं देवीमुपाययुः ॥ ७॥

आजगाम महावीर्यः शुम्भो‌உपि स्वबलैर्वृतः। निहन्तुं चण्डिकां कोपात्कृत्वा युद्दं तु मातृभिः ॥ ८॥

ततो युद्धमतीवासीद्देव्या शुम्भनिशुम्भयोः। शरवर्षमतीवोग्रं मेघयोरिव वर्षतोः ॥ ९॥

चिच्छेदास्ताञ्छरांस्ताभ्यां चण्डिका स्वशरोत्करैः। ताडयामास चाङ्गेषु शस्त्रौघैरसुरेश्वरौ ॥ १०॥

निशुम्भो निशितं खड्गं चर्म चादाय सुप्रभम्। अताडयन्मूर्ध्नि सिंहं देव्या वाहनमुत्तमम्॥ ११॥

ताडिते वाहने देवी क्षुर प्रेणासिमुत्तमम्। शुम्भस्याशु चिच्छेद चर्म चाप्यष्ट चन्द्रकम् ॥ १२॥

छिन्ने चर्मणि खड्गे च शक्तिं चिक्षेप सो‌உसुरः। तामप्यस्य द्विधा चक्रे चक्रेणाभिमुखागताम्॥ १३॥

कोपाध्मातो निशुम्भो‌உथ शूलं जग्राह दानवः। आयातं मुष्ठिपातेन देवी तच्चाप्यचूर्णयत्॥ १४॥

आविद्ध्याथ गदां सो‌உपि चिक्षेप चण्डिकां प्रति। सापि देव्यास् त्रिशूलेन भिन्ना भस्मत्वमागता॥ १५॥

ततः परशुहस्तं तमायान्तं दैत्यपुङ्गवं। आहत्य देवी बाणौघैरपातयत भूतले॥ १६॥

तस्मिन्नि पतिते भूमौ निशुम्भे भीमविक्रमे। भ्रातर्यतीव सङ्क्रुद्धः प्रययौ हन्तुमम्बिकाम्॥ १७॥

स रथस्थस्तथात्युच्छै र्गृहीतपरमायुधैः। भुजैरष्टाभिरतुलै र्व्याप्या शेषं बभौ नभः॥ १८॥

तमायान्तं समालोक्य देवी शङ्खमवादयत्। ज्याशब्दं चापि धनुष श्चकारातीव दुःसहम्॥ १९॥

पूरयामास ककुभो निजघण्टा स्वनेन च। समस्तदैत्यसैन्यानां तेजोवधविधायिना॥ २०॥

ततः सिंहो महानादै स्त्याजितेभमहामदैः। पुरयामास गगनं गां तथैव दिशो दश॥ २१॥

ततः काली समुत्पत्य गगनं क्ष्मामताडयत्। कराभ्यां तन्निनादेन प्राक्स्वनास्ते तिरोहिताः॥ २२॥

अट्टाट्टहासमशिवं शिवदूती चकार ह। वैः शब्दैरसुरास्त्रेसुः शुम्भः कोपं परं ययौ॥ २३॥

दुरात्मं स्तिष्ट तिष्ठेति व्याज हाराम्बिका यदा। तदा जयेत्यभिहितं देवैराकाश संस्थितैः॥ २४॥

शुम्भेनागत्य या शक्तिर्मुक्ता ज्वालातिभीषणा। आयान्ती वह्निकूटाभा सा निरस्ता महोल्कया॥ २५॥

सिंहनादेन शुम्भस्य व्याप्तं लोकत्रयान्तरम्। निर्घातनिःस्वनो घोरो जितवानवनीपते॥ २६॥

शुम्भमुक्ताञ्छरान्देवी शुम्भस्तत्प्रहिताञ्छरान्। चिच्छेद स्वशरैरुग्रैः शतशो‌உथ सहस्रशः॥ २७॥

ततः सा चण्डिका क्रुद्धा शूलेनाभिजघान तम्। स तदाभि हतो भूमौ मूर्छितो निपपात ह॥ २८॥

ततो निशुम्भः सम्प्राप्य चेतनामात्तकार्मुकः। आजघान शरैर्देवीं कालीं केसरिणं तथा॥ २९॥

पुनश्च कृत्वा बाहुनामयुतं दनुजेश्वरः। चक्रायुधेन दितिजश्चादयामास चण्डिकाम्॥ ३०॥

ततो भगवती क्रुद्धा दुर्गादुर्गार्ति नाशिनी। चिच्छेद देवी चक्राणि स्वशरैः सायकांश्च तान्॥ ३१॥

ततो निशुम्भो वेगेन गदामादाय चण्डिकाम्। अभ्यधावत वै हन्तुं दैत्य सेनासमावृतः॥ ३२॥

तस्यापतत एवाशु गदां चिच्छेद चण्डिका। खड्गेन शितधारेण स च शूलं समाददे॥ ३३॥

शूलहस्तं समायान्तं निशुम्भममरार्दनम्। हृदि विव्याध शूलेन वेगाविद्धेन चण्डिका॥ ३४॥

खिन्नस्य तस्य शूलेन हृदयान्निःसृतो‌உपरः। महाबलो महावीर्यस्तिष्ठेति पुरुषो वदन्॥ ३५॥

तस्य निष्क्रामतो देवी प्रहस्य स्वनवत्ततः। शिरश्चिच्छेद खड्गेन ततो‌உसावपतद्भुवि॥ ३६॥

ततः सिंहश्च खादोग्र दंष्ट्राक्षुण्णशिरोधरान्। असुरां स्तांस्तथा काली शिवदूती तथापरान्॥ ३७॥

कौमारी शक्तिनिर्भिन्नाः केचिन्नेशुर्महासुराः ब्रह्माणी मन्त्रपूतेन तोयेनान्ये निराकृताः॥ ३८॥

माहेश्वरी त्रिशूलेन भिन्नाः पेतुस्तथापरे। वाराहीतुण्डघातेन केचिच्चूर्णी कृता भुवि॥ ३९॥

खण्डं खण्डं च चक्रेण वैष्णव्या दानवाः कृताः। वज्रेण चैन्द्री हस्ताग्र विमुक्तेन तथापरे॥ ४०॥

केचिद्विनेशुरसुराः केचिन्नष्टामहाहवात्। भक्षिताश्चापरे कालीशिवधूती मृगाधिपैः॥ ४१॥

॥ स्वस्ति श्री मार्कण्डेय पुराणे सावर्निके मन्वन्तरे देवि महत्म्ये निशुम्भवधोनाम नवमोध्याय समाप्तम् ॥

आहुति ॐ क्लीं जयन्ती साङ्गायै सशक्तिकायै सपरिवारायै सवाहनायै महाहुतिं समर्पयामि नमः स्वाहा ॥

.. navamo'dhyāyaḥ ..

oṁ rājovāca .. 1..

vicitramidamākhyātaṁ bhagavan bhavatā mama . devyāścaritamāhātmyaṁ raktabījavadhāśritam .. 2..

bhūyaścecchāmyahaṁ śrotuṁ raktabīje nipātite . cakāra śumbho yatkarma niśumbhaścātikopanaḥ .. 3..

ṛṣiruvāca .. 4..

cakāra kopamatulaṁ raktabīje nipātite . śumbhāsuro niśumbhaśca hateṣvanyeṣu cāhave .. 5..

hanyamānaṁ mahāsainyaṁ vilokyāmarṣamudvahan . abhyadhāvanniśumbho'tha mukhyayāsurasenayā .. 6..

tasyāgratastathā pṛṣṭhe pārśvayośca mahāsurāḥ . saṁdaṣṭauṣṭhapuṭāḥ kruddhā hantuṁ devīmupāyayuḥ .. 7..

ājagāma mahāvīryaḥ śumbho'pi svabalairvṛtaḥ . nihantuṁ caṇḍikāṁ kopātkṛtvā yuddhaṁ tu mātṛbhiḥ .. 8..

tato yuddhamatīvāsīddevyā śumbhaniśumbhayoḥ . śaravarṣamatīvograṁ meghayoriva varṣatoḥ .. 9..

cicchedāstāñcharāṁstābhyāṁ caṇḍikā svaśarotkaraiḥ . tāḍayāmāsa cāṅgeṣu śastraughairasureśvarau .. 10..

niśumbho niśitaṁ khaḍgaṁ carma cādāya suprabham . atāḍayanmūrdhni siṁhaṁ devyā vāhanamuttamam .. 11..

tāḍite vāhane devī kṣurapreṇāsimuttamam . niśumbhasyāśu ciccheda carma cāpyaṣṭacandrakam .. 12..

chinne carmaṇi khaḍge ca śaktiṁ cikṣepa so'suraḥ . tāmapyasya dvidhā cakre cakreṇābhimukhāgatām .. 13..

kopādhmāto niśumbho'tha śūlaṁ jagrāha dānavaḥ . āyātaṁ muṣṭipātena devī taccāpyacūrṇayat .. 14..

āvidhyātha gadāṁ so'pi cikṣepa caṇḍikāṁ prati . sāpi devyās triśūlena bhinnā bhasmatvamāgatā .. 15..

tataḥ paraśuhastaṁ tamāyāntaṁ daityapuṅgavam . āhatya devī bāṇaughairapātayata bhūtale .. 16..

tasminnipatite bhūmau niśumbhe bhīmavikrame . bhrātaryatīva saṁkruddhaḥ prayayau hantumambikām .. 17..

sa rathasthastathātyuccairgṛhītaparamāyudhaiḥ . bhujairaṣṭābhiratulairvyāpyāśeṣaṁ babhau nabhaḥ .. 18..

tamāyāntaṁ samālokya devī śaṅkhamavādayat . jyāśabdaṁ cāpi dhanuṣaścakārātīva duḥsaham .. 19..

pūrayāmāsa kakubho nijaghaṇṭāsvanena ca . samastadaityasainyānāṁ tejovadhavidhāyinā .. 20..

tataḥ siṁho mahānādaistyājitebhamahāmadaiḥ . pūrayāmāsa gaganaṁ gāṁ tathaiva diśo daśa .. 21..

tataḥ kālī samutpatya gaganaṁ kṣmāmatāḍayat . karābhyāṁ tanninādena prāksvanāste tirohitāḥ .. 22..

aṭṭāṭṭahāsamaśivaṁ śivadūtī cakāra ha . vaiḥ śabdairasurāstresuḥ śumbhaḥ kopaṁ paraṁ yayau .. 23..

durātmaṁstiṣṭha tiṣṭheti vyājahārāmbikā yadā . tadā jayetyabhihitaṁ devairākāśasaṁsthitaiḥ .. 24..

śumbhenāgatya yā śaktirmuktā jvālātibhīṣaṇā . āyāntī vahnikūṭābhā sā nirastā maholkayā .. 25..

siṁhanādena śumbhasya vyāptaṁ lokatrayāntaram . nirghātaniḥsvano ghoro jitavānavanīpate .. 26..

śumbhamuktāñcharāndevī śumbhastatprahitāñcharān . ciccheda svaśarairugraiḥ śataśo'tha sahasraśaḥ .. 27..

tataḥ sā caṇḍikā kruddhā śūlenābhijaghāna tam . sa tadābhihato bhūmau mūrcchito nipapāta ha .. 28..

tato niśumbhaḥ samprāpya cetanāmāttakārmukaḥ . ājaghāna śarairdevīṁ kālīṁ kesariṇaṁ tathā .. 29..

punaśca kṛtvā bāhūnāmayutaṁ danujeśvaraḥ . cakrāyudhena ditijaśchādayāmāsa caṇḍikām .. 30..

tato bhagavatī kruddhā durgā durgārtināśinī . ciccheda devī cakrāṇi svaśaraiḥ sāyakāṁśca tān .. 31..

tato niśumbho vegena gadāmādāya caṇḍikām . abhyadhāvata vai hantuṁ daityasainyasamāvṛtaḥ .. 32..

tasyāpatata evāśu gadāṁ ciccheda caṇḍikā . khaḍgena śitadhāreṇa sa ca śūlaṁ samādade .. 33..

śūlahastaṁ samāyāntaṁ niśumbhamamarārdanam . hṛdi vivyādha śūlena vegāviddhena caṇḍikā .. 34..

bhinnasya tasya śūlena hṛdayānniḥsṛto'paraḥ . mahābalo mahāvīryastiṣṭheti puruṣo vadan .. 35..

tasya niṣkrāmato devī prahasya svanavattataḥ . śiraściccheda khaḍgena tato'sāvapatadbhuvi .. 36..

tataḥ siṁhaścakhādogradaṁṣṭrākṣuṇṇaśirodharān . asurāṁstāṁstathā kālī śivadūtī tathāparān .. 37..

kaumārīśaktinirbhinnāḥ kecinneśurmahāsurāḥ . brahmāṇīmantrapūtena toyenānye nirākṛtāḥ .. 38..

māheśvarītriśūlena bhinnāḥ petustathāpare . vārāhītuṇḍaghātena keciccūrṇīkṛtā bhuvi .. 39..

khaṇḍaṁ khaṇḍaṁ ca cakreṇa vaiṣṇavyā dānavāḥ kṛtāḥ . vajreṇa caindrīhastāgravimuktena tathāpare .. 40..

kecidvineśurasurāḥ kecinnaṣṭā mahāhavāt . bhakṣitāścāpare kālīśivadūtīmṛgādhipaiḥ .. 41..

.. svasti śrīmārkaṇḍeyapurāṇe sāvarṇike manvantare devīmāhātmye niśumbhavadho nāma navamo'dhyāyaḥ .. 9..

Глава 9

1. Царь сказал:

2. О благословенный, воистину дивно то, что было сказано мне тобой о величии подвигов Деви при убиении Рактабиджи.

3. Я хочу слушать далее, - что делали Шумбха и весьма гневный Нишумбха, когда был убит Рактабиджа?

4. Риши сказал:

5. После смерти Рактабиджи и гибели в бою прочих (асуров), асур Шумбха, а также Нишумбха, исполнились страшной ярости.

6. И при виде смерти великих воинов разгневанный Нишумбха бросился в наступление с отборным войском асуров.

7. Спереди, сзади, по сторонам от него, в ярости кусая губы, шли в бой разгневанные великие асуры, (жаждущие) убить Богиню.

8. Также и великий в доблести Шумбха выступил вперед в окружении своих войск, помышляя убить Чандику после боя с (богинями)-матерями.

9. И вспыхнул страшный бой Деви с Шумбхой и Нишумбхой, - подобно двум тучам те обрушили на Нее чудовищный ливень стрел.

10. Но быстро расщепив Своими стрелами посланные ими стрелы, Чандика разила царей-асуров потоком оружия.

11. И схватив острый меч и сияющий щит, Нишумбха ударил в голову льва - высшее ездовое животное Деви.

12. И после удара в Ее льва, Деви, послав стрелу, подобную бритве, разбила бесподобный меч Нишумбхи и его украшенный восемью лунами щит.

13. И когда был разбит щит и меч, тот асур бросил дротик, но подлетевшее (к Богине оружие) было рассечено надвое Ее диском.

14. Тогда полный злобы данав Нишумбха схватил копье, но Богиня разбила подлетевшее копье ударом кулака.

15. И взмахнув палицей, (асур) метнул ее в Чандику, но палица обратилась в пепел, расколотая трезубцем Деви.

16. Тогда герой-даитья подступил (ближе) с топором в руке, но Деви сбила его с ног, пронзив множеством стрел.

17. И когда упал сильный и страшный брат Нишумбха, то в безграничной ярости Шумбха устремился убить Амбику.

18. И стоя в своей колеснице, он сжимал чудесное оружие в восьми несравненных руках - казалось, объявших все небо.

19. Видя его приближение, Деви затрубила в раковину, издала страшный звон тетивой.

20. Наполнила стороны света звоном ударов колокола, лишавшим отваги все войско даитьев.

21. Тогда лев огласил небеса, землю и десять сторон света сильнейшим ревом, приведшим в великую ярость слонов.

22. А затем Кали взлетела в небо, и грохот удара о землю двух Ее рук заглушил все прочие звуки.

23. И Шивадути разразилась громким и страшным раскатом смеха; все это повергло асуров в трепет, Шумбха же пришел в крайнюю ярость.

24. А когда Амбика воскликнула: "О негодный, стой, стой!", пребывавшие в пространстве боги приветствовали (Ее возгласом): Победа!

25. И выйдя вперед, Шумбха бросил необыкновенно страшный сверкающий дротик, но летевшее словно огненный столб (оружие) было сбито великим факелом (Деви).

26. О, царь, тогда пространство трех миров пронизал львиный рев Шумбхи, а его заглушил страшный удар грома.

27. Деви расщепляла стрелы, посланные Шумбхой, Шумбха - стрелы той (Деви), каждый сотнями, тысячами острых стрел.

28. И в ярости Чандика поразила врага трезубцем; раненный тем (трезубцем), без чувств, он повергся наземь.

29. Но, придя в себя и схватив лук, Нишумбха стрелами ударил в Деви, Кали и льва.

30. И воздев бесчисленные руки, властелин сынов Дану, сын Дити, накрыл Чандику множеством дисков.

31. Тогда разгневанная Бхагавати Дурга - устранительница трудностей и страданий, разбила те диски и стрелы Своими стрелами.

32. Сопровождаемый войском даитьев, Нишумбха тотчас схватил палицу и бросился убить Чандику.

33. А Чандика встретила его, тут же разбив его палицу своим острым мечом; тогда он схватил копье.

34. И когда мучитель бессмертных Нишумбха бросился (в атаку) с копьем в руке, Чандика ударила его в сердце стремительно брошенным копьем.

35. И выйдя из его разбитого копьем сердца, человек огромной силы – великий герой, крикнул Деви: "Стой!"

36. Но громко смеясь, Деви мечом отсекла ему голову, и он упал на землю.

37. Тогда лев стал поедать асуров, отсекая им головы страшными клыками, а Кали и Шивадути пожрали остальных.

38. Иные из великих асуров погибли, пронзенные дротиком Каумари, других уничтожили воды, освященные мантрами Брахмани.

39. Иные пали, пронзенные трезубцем Махешвари, иных растерло по земле ударами клыка Варахи.

40. Иных данавов рассек на части диск Ваишнави, иных - громовая стрела, пущенная рукой Индрани.

41. Иные асуры погибли, иные бежали с (поля) великой битвы, иных пожрали Кали, Шивадути и царь зверей.

Такова в Деви Махатмье Шри Маркандейя Пураны (эпоха Саварни) девятая глава, именуемая "Убиение Нишумбхи".