Рудрахридая-упанишада: различия между версиями
Satya (обсуждение | вклад) |
|||
Строка 1: | Строка 1: | ||
* {{lang-sa|शान्तिरशनि}}, {{IAST|śāntiraśani}} | |||
* {{IAST|milikā sakalasiddhi madhudharī devī}} | |||
== Рудрахридая-упанишада == | |||
'''Рудрахридая-упанишада''' ({{lang-sa|रुद्रहृदयोपनिषत् }}, {{IAST|rudrahṛdayopaniṣat}}, «Упанишада сердца Рудры») — одна из упанишад канона [[Муктика]] (#85/108); принадлежит либо к упанишадам [[Кришна Яджур-веда|Кришна Яджур-веды]]<ref>Согласно данным сайта [http://sanskritdocuments.org/doc_upanishhat/rudrahridaya.itx Sanskrit Documents List].</ref>, либо упанишадам [[Атхарва-веда|Атхарва-веды]]<ref>Согласно примечанию к упанишаде переводчика, С. В. Лобанова. Вероятнее всего, что Лобанов пользовался иной, отличной от предлагаемой сайтом ''Sanskrit Documents List'', редакцией упанишады.</ref>; так же входит в группу [[Упанишады шиваизма|шайва-упанишад]]. Можно с уверенностью предположить, что это относительно поздняя упанишада: в своём нынешнем виде была составлена в период, когда в индуизме уже сформировалось учение о [[Тримурти]] и уже существовали соперничающие друг с другом направления [[вишнуизм]]а и [[шиваизм]]а. Тот момент, что упанишада приписывается к разным Ведам, позволяет предположить наличие нескольких редакций текста. | |||
Это небольшая по своему объёму упанишада — в ней всего 52 стиха, представляющих собой развёрнутый ответ риши Вьясы на вопросы своего сыны Шуки:{{цитата|Кто [высший] бог среди всех богов?|Какой бог — средоточие всего [сущего]?| Какому [богу] мне [надлежит совершать] непрестанное служение, чтобы были довольны [все] боги?}}Сам текст можно условно разбить на три составные части: | |||
# '''Часть I''' — стихи 1-16. Вопрос Шуки (стих 1) и первая часть ответа. В нём Рудра и Ума описываются как причина причин, как всё сущее. | |||
# '''Часть II''' — стихи 17-25. Рудра-ума-стотра. Кульминация этого ответа. Вместе эти две части представляют собой базовую метафизику шиваизма. Фрагмент завершается обычным для ритуальной литературы пассажем, в котором приводятся краткие правила и результаты чтения стотры. Сама стотра (стихи 17-23) используются в части шиваитских школ как один из элементов ритуала. | |||
# '''Часть III''' — стихи 26-52. Завершение ответа Вьясы. Представляет собою более развёрнутый ответ с подробной акцентировкой некоторых нюансов метафизики шиваитской веданты. | |||
Рудрахридая-упанишада является важным религиозно-филосовским текстом шиваизма — она провозглашает важность почитание Рудры как «''[[Атман]]а всех богов''». С другой стороны, упанишада подчёркивает тождество [[Шива|Шивы]] и [[Вишну]]. Этот момент проходит красной нитью через множество шиваитских религиозных и философских текстов, что отличает их текстов вайшнавских школ, в которых Вишну или его ипостаси всегда занимают господствующее положение ко всем остальным божествам индуизма. | |||
== Переводы == | |||
Существует два перевода на русский язык этой упанишады: | |||
* Выполненный Анной Гросс в 1998 г. с перевода упанишады на [http://www.celextel.org/upanishads/krishna_yajur_veda/rudrahridaya.html английский язык]. Этот перевод доступен на сайте [http://upanishads.ru/ Упанишады.ру] | |||
* Выполненный С. В. Лобановым перевод с санскрита и изданный в «[[Упанишады веданты, шиваизма и шактизма]]. ''Антология избранных упанишад''.» | |||
Транслитерация санскрита: Sunder Hattangadi (sunderh''@''hotmail.com) | |||
== Текст упанишады == | |||
<center>'''॥ रुद्रहृदयोपनिषत् ॥''' | |||
'''.. rudrahṛdayopaniṣat ..''' | |||
<big>'''Рудрахридая-упанишада'''</big> | |||
85/108; Krishna Yajurveda - Shaiva upanishad | |||
Перевод с санскрита [[Лобанов, Сергей Владимирович|С.В. Лобанова]]. | |||
'''Все''' примечания к тексту – [[Вики.Шайвам.орг]]. | |||
Санскритский текст взят с сайта [http://sanskritdocuments.org/doc_upanishhat/rudrahridaya.itx Sanskrit.gde.to]</center> | |||
---- | |||
यद्ब्रह्म रुद्रहृदयमहाविद्याप्रकाशितम् । <br /> | |||
तद्ब्रह्ममात्रावस्थानपदवीमधुना भजे ॥ <br /> | |||
yadbrahma rudrahṛdayamahāvidyāprakāśitam . <br /> | |||
tadbrahmamātrāvasthānapadavīmadhunā bhaje .. | |||
: Теперь, прямо сейчас, я нахожу прибежище в Том Чистом Состоянии Высшего Абсолюта, которое может быть познано с помощью видьи, известной как "Рудрахридайя-упанишад".<ref>Перевод с английского Анны Гросс.</ref> | |||
:: ॐ ॥ सह नाववतु सह नौ भुनक्तु सह वीर्यं करवावहै । | |||
:: तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥<br /> | |||
:: ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ | |||
:: oṁ .. saha nāvavatu saha nau bhunaktu saha vīryaṁ karavāvahai .<br /> | |||
:: tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ..<br /> | |||
:: oṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ .. | |||
:: hariḥ oṁ .. | |||
::: Да защитит Он нас обоих (учителя и обучаемого), вместе, (открыв знание). | |||
::: До защитит Он нас обоих, (одарив плодами знания). | |||
::: Пусть мы вместе достигнем силы. Пусть изучаемое нами будет воодушевляющим. | |||
::: Пусть мы не будем искать недостатки друг в друге. | |||
::: Ом! Покой! Покой! Покой! | |||
kasya śuśrūṣaṇānnityaṁ prītā devā bhavanti me | हृदयं कुण्डली भस्मरुद्राक्शगणदर्शनम् । <br /> | ||
तारसारं महावाक्यं पञ्चब्रह्माग्निहोत्रकम् ॥ १॥ <br /> | |||
hṛdayaṁ kuṇḍalī bhasmarudrākśagaṇadarśanam . <br /> | |||
tārasāraṁ mahāvākyaṁ pañcabrahmāgnihotrakam .. 1.. | |||
: Склонив голову к стопам Вьясы, так спросил его Шука: «Кто [высший] бог среди всех богов? Какой бог — средоточие всего [сущего]? Какому [богу] мне [надлежит совершать] непрестанное служение, чтобы были довольны [все] боги?» | |||
प्रणम्य शिरसा पादौ शुको व्यासमुवाच ह । <br /> | |||
को देवः सर्वदेवेषु कस्मिन्देवाश्च सर्वशः ॥ २॥ <br /> | |||
praṇamya śirasā pādau śuko vyāsamuvāca ha . <br /> | |||
ko devaḥ sarvadeveṣu kasmindevāśca sarvaśaḥ .. 2.. <br /> | |||
कस्य शुश्रूषणान्नित्यं प्रीता देवा भवन्ति मे । <br /> | |||
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा प्रत्युवाच पिता शुकम् ॥ ३॥ <br /> | |||
kasya śuśrūṣaṇānnityaṁ prītā devā bhavanti me . <br /> | |||
tasya tadvacanaṁ śrutvā pratyuvāca pitā śukam .. 3.. <br /> | |||
सर्वदेवात्मको रुद्रः सर्वे देवाः शिवात्मकाः । <br /> | |||
रुद्रस्य दक्शिणे पार्श्वे रविर्ब्रह्मा त्रयोऽग्नयः ॥ ४॥ <br /> | |||
sarvadevātmako rudraḥ sarve devāḥ śivātmakāḥ . <br /> | |||
rudrasya dakśiṇe pārśve ravirbrahmā trayo'gnayaḥ .. 4.. | |||
: Выслушав ту речь, отвечал Шуке его отец: «Рудра — Атман всех богов. Все боги — [проявления] Атмана Шивы. С правой стороны Рудры — солнце, Брахма и три огня. С левой стороны — богиня Ума, Вишну, Сома — также эти трое. Та, которая Ума, — сам Вишну, а он, Вишну, — луна. | |||
वामपार्श्वे उमा देवी विष्णुः सोमोऽपि ते त्रयः । <br /> | |||
या उमा सा स्वयं विष्णुर्यो विष्णुः स हि चन्द्रमाः ॥ ५॥ <br /> | |||
vāmapārśve umā devī viṣṇuḥ somo'pi te trayaḥ . <br /> | |||
yā umā sā svayaṁ viṣṇuryo viṣṇuḥ sa hi candramāḥ .. 5.. <br /> | |||
: Те поклоняются Говинде, — те, кто поклоняются Шанкаре. Те преданно почитают Хари, — те, кто почитают Быкознаменного. | |||
ये नमस्यन्ति गोविन्दं ते नमस्यन्ति शङ्करम् । <br /> | |||
येऽर्चयन्ति हरिं भक्त्या तेऽर्चयन्ति वृषध्वजम् ॥ ६॥ <br /> | |||
ye namasyanti govindaṁ te namasyanti śaṅkaram . <br /> | |||
ye'rcayanti hariṁ bhaktyā te'rcayanti vṛṣadhvajam .. 6.. | |||
: Те, кто ненавидят Вирупакшу, — те ненавидят Джанардану. Те, кто Рудру не постигли, — те не знают и Кешаву. | |||
ये द्विषन्ति विरूपाक्शं ते द्विषन्ति जनार्दनम् । <br /> | |||
ये रुद्रं नाभिजानन्ति ते न जानन्ति केशवम् ॥ ७॥ <br /> | |||
ye dviṣanti virūpākśaṁ te dviṣanti janārdanam . <br /> | |||
ye rudraṁ nābhijānanti te na jānanti keśavam .. 7.. | |||
: От Рудры приходит в движение семя, лоно семени же — Джанардана. Тот, кто Рудра, — он сам Брахма; тот, кто Брахма, — он Хуташана. | |||
रुद्रात्प्रवर्तते बीजं बीजयोनिर्जनार्दनः । <br /> | |||
यो रुद्रः स स्वयं ब्रह्मा यो ब्रह्मा स हुताशनः ॥ ८॥ <br /> | |||
rudrātpravartate bījaṁ bījayonirjanārdanaḥ . <br /> | |||
yo rudraḥ sa svayaṁ brahmā yo brahmā sa hutāśanaḥ .. 8.. | |||
: Рудра наполнен Брахмой и Вишну, он — Агни, Сома и Атман, [весь] мир. Всё мужского рода — Господь [Рудра], всё женского рода — Госпожа Ума. | |||
ब्रह्मविष्णुमयो रुद्र अग्नीषोमात्कं जगत् । <br /> | |||
पुंलिङ्गं सर्वमीशानं स्त्रीलिङ्गं भगवत्युमा ॥ ९॥ <br /> | |||
brahmaviṣṇumayo rudra agnīṣomātkaṁ jagat . <br /> | |||
puṁliṅgaṁ sarvamīśānaṁ strīliṅgaṁ bhagavatyumā .. 9.. | |||
: Ума и Рудра — души всех созданий, движущихся и неподвижных. Всё проявленное — форма Умы, непроявленное же — [форма] Махешвары. | |||
उमारुद्रात्मिकाः सर्वाः ग्रजाः स्थावरजङ्गमाः । <br /> | |||
व्यक्तं सर्वमुमारूपमव्यक्तं तु महेश्वरम् ॥ १०॥ <br /> | |||
umārudrātmikāḥ sarvāḥ grajāḥ sthāvarajaṅgamāḥ . <br /> | |||
vyaktaṁ sarvamumārūpamavyaktaṁ tu maheśvaram .. 10.. | |||
: Соединение (йога) Умы и Шанкары — это соединение известно как Вишну. Посему надлежит совершать ему поклонение с полной преданностью. | |||
उमा शङ्करयोगो यः स योगो विष्णुरुच्यते । <br /> | |||
यस्तु तस्मै नमस्कारं कुर्याद्भक्तिसमन्वितः ॥ ११॥ <br /> | |||
umā śaṅkarayogo yaḥ sa yogo viṣṇurucyate . <br /> | |||
yastu tasmai namaskāraṁ kuryādbhaktisamanvitaḥ .. 11.. | |||
: Зная Атман, высший Атман и внутренний Атман как триединый Атман, надлежит прибегнуть к высшему Атману. | |||
आत्मानं परमात्मानमन्तरात्मानमेव च । <br /> | |||
ज्ञात्वा त्रिविधमात्मानं परमात्मानमाश्रयेत् ॥ १२॥ <br /> | |||
ātmānaṁ paramātmānamantarātmānameva ca . <br /> | |||
jñātvā trividhamātmānaṁ paramātmānamāśrayet .. 12.. | |||
: Внутренний Атман будет [известен как] Брахма, высший Атман — Махешвара. Воистину во всех существах Атман — вечносущий Вишну. | |||
अन्तरात्मा भवेद्ब्रह्मा परमात्मा महेश्वरः । <br /> | |||
सर्वेषामेव भूतानां विष्णुरात्मा सनातनः ॥ १३॥ <br /> | |||
antarātmā bhavedbrahmā paramātmā maheśvaraḥ . <br /> | |||
sarveṣāmeva bhūtānāṁ viṣṇurātmā sanātanaḥ .. 13.. | |||
: У этого древа трёх миров с его основанием, стволом и ветвями вершина, середина и корень — Вишну, Брахма и Махешвара. | |||
अस्य त्रैलोक्यवृक्शस्य भूमौ विटपशाखिनः । <br /> | |||
अग्रं मध्यं तथा मूलं विष्णुब्रह्ममहेश्वराः ॥ १४॥ <br /> | |||
asya trailokyavṛkśasya bhūmau viṭapaśākhinaḥ . <br /> | |||
agraṁ madhyaṁ tathā mūlaṁ viṣṇubrahmamaheśvarāḥ .. 14.. | |||
: Сделанное — Вишну, действие — Брахма, причина же — Махешвара. Ради [блага] трёх миров единый Рудра принимает три эти формы. | |||
कार्यं विष्णुः क्रिया ब्रह्मा कारणं तु महेश्वरः । <br /> | |||
प्रयोजनार्थं रुद्रेण मूर्तिरेका त्रिधा कृता ॥ १५॥ <br /> | |||
kāryaṁ viṣṇuḥ kriyā brahmā kāraṇaṁ tu maheśvaraḥ . <br /> | |||
prayojanārthaṁ rudreṇa mūrtirekā tridhā kṛtā .. 15.. | |||
: Рудра — дхарма, мир — Вишну, знание всего — Питамаха. | |||
धर्मो रुद्रो जगद्विष्णुः सर्वज्ञानं पितामहः । <br /> | |||
श्रीरुद्र रुद्र रुद्रेति यस्तं ब्रूयाद्विचक्शणः ॥ १६॥ <br /> | |||
dharmo rudro jagadviṣṇuḥ sarvajñānaṁ pitāmahaḥ . <br /> | |||
śrīrudra rudra rudreti yastaṁ brūyādvicakśaṇaḥ .. 16.. <br /> | |||
कीर्तनात्सर्वदेवस्य सर्वपापैः प्रमुच्यते । <br /> | |||
रुद्रो नर उमा नारी तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १७॥ <br /> | |||
kīrtanātsarvadevasya sarvapāpaiḥ pramucyate . <br /> | |||
rudro nara umā nārī tasmai tasyai namo namaḥ .. 17.. | |||
: «Шри Рудра, Рудра, Рудра...» — кто восклицает так, тот мудрец. Прославлением Бога всего [сущего он] избавится от всех грехов. | |||
: Рудра — мужчина, Ума — женщина; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
रुद्रो ब्रह्मा उमा वाणी तस्मै तस्यै नमो नमः । <br /> | |||
रुद्रो विष्णुरुमा लक्श्मीस्तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १८॥ <br /> | |||
rudro brahmā umā vāṇī tasmai tasyai namo namaḥ . <br /> | |||
rudro viṣṇurumā lakśmīstasmai tasyai namo namaḥ .. 18.. | |||
: Рудра — Брахма, Ума — Речь; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
: Рудра — Вишну, Ума — Лакшми; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
रुद्रः सूर्य उमा छाया तस्मै तस्यै नमो नमः । <br /> | |||
रुद्रः सोम उमा तारा तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १९॥ <br /> | |||
rudraḥ sūrya umā chāyā tasmai tasyai namo namaḥ . <br /> | |||
rudraḥ soma umā tārā tasmai tasyai namo namaḥ .. 19.. | |||
: Рудра — солнце, Ума — тень; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
: Рудра — месяц, Ума — звезда; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
रुद्रो दिवा उमा रात्रिस्तस्मै तस्यै नमो नमः । <br /> | |||
रुद्रो यज्ञ उमा वेदिस्तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २०॥ <br /> | |||
rudro divā umā rātristasmai tasyai namo namaḥ . <br /> | |||
rudro yajña umā vedistasmai tasyai namo namaḥ .. 20.. | |||
: Рудра — день, Ума — ночь; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
: Рудра — жертва, Ума — алтарь; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
रुद्रो वह्निरुमा स्वाहा तस्मै तस्यै नमो नमः । <br /> | |||
रुद्रो वेद उमा शास्तं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २१॥ <br /> | |||
rudro vahnirumā svāhā tasmai tasyai namo namaḥ . <br /> | |||
rudro veda umā śāstaṁ tasmai tasyai namo namaḥ .. 21.. | |||
: Рудра — огонь, Ума — [возглас] «сваха»; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
: Рудра — знание, Ума — писание; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
रुद्रो वृक्श उमा वल्ली तस्मै तस्यै नमो नमः । <br /> | |||
रुद्रो गन्ध उमा पुष्पं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २२॥ <br /> | |||
rudro vṛkśa umā vallī tasmai tasyai namo namaḥ . <br /> | |||
rudro gandha umā puṣpaṁ tasmai tasyai namo namaḥ .. 22.. | |||
: Рудра — дерево, Ума — лиана; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
: Рудра — запах, Ума — цветок; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
रुद्रोऽर्थ अक्शरः सोमा तस्मै तस्यै नमो नमः । <br /> | |||
रुद्रो लिङ्गमुमा पीठं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २३॥ <br /> | |||
rudro'rtha akśaraḥ somā tasmai tasyai namo namaḥ . <br /> | |||
rudro liṅgamumā pīṭhaṁ tasmai tasyai namo namaḥ .. 23.. | |||
: Рудра — смысл, Ума — слово; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
: Рудра — лингам, Ума — питха; ему и ей — поклонение, поклонение! | |||
सर्वदेवात्मकं रुद्रं नमस्कुर्यात्पृथक्पृथक् । <br /> | |||
एभिर्मन्त्रपदैरेव नमस्यामीशपार्वती ॥ २४॥ <br /> | |||
sarvadevātmakaṁ rudraṁ namaskuryātpṛthakpṛthak . <br /> | |||
ebhirmantrapadaireva namasyāmīśapārvatī .. 24.. | |||
: Рудре, Атману всех богов, надлежит совершать так поклонение вновь и вновь с этими мантрами, поклоняясь Ише и Парвати. | |||
यत्र यत्र भवेत्सार्धमिमं मन्त्रमुदीरयेत् । <br /> | |||
ब्रह्महा जलमध्ये तु सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ २५॥ <br /> | |||
yatra yatra bhavetsārdhamimaṁ mantramudīrayet . <br /> | |||
brahmahā jalamadhye tu sarvapāpaiḥ pramucyate .. 25.. | |||
: Повсюду, где будет находиться повторяющий и половину этих мантр, от [греха] убийства брахмана, [даже утопая] среди вод, — от всех грехов избавится. | |||
सर्वाधिष्ठानमद्वन्द्वं परं ब्रह्म सनातनम् । <br /> | |||
सच्चिदानन्दरूपं तदवाङ्मनसगोचरम् ॥ २६॥ <br /> | |||
sarvādhiṣṭhānamadvandvaṁ paraṁ brahma sanātanam . <br /> | |||
saccidānandarūpaṁ tadavāṅmanasagocaram .. 26.. | |||
: Опора всего, недвойственный, вечносущий высший Брахман, образ бытия, сознания и блаженства — тот [Брахман] недосягаем для речи и ума. | |||
तस्मिन्सुविदिते सर्वं विज्ञातं स्यादिदं शुक । <br /> | |||
तदात्मकत्वात्सर्वस्य तस्माद्भिन्नं नहि कॢअचित् ॥ २७॥ <br /> | |||
tasminsuvidite sarvaṁ vijñātaṁ syādidaṁ śuka . <br /> | |||
tadātmakatvātsarvasya tasmādbhinnaṁ nahi kḷacit .. 27.. | |||
: Его, всегда известного всем хорошо сведущим [в веданте], так постигай, о Шука. От сущности того Атмана возникает всё, а не от чего-либо иного. | |||
द्वे विद्ये वेदितव्ये हि परा चैवापरा च ते । <br /> | |||
तत्रापरा तु विद्यैषा ऋग्वेदो यजुरेव च ॥ २८॥ <br /> | |||
dve vidye veditavye hi parā caivāparā ca te . <br /> | |||
tatrāparā tu vidyaiṣā ṛgvedo yajureva ca .. 28.. <br /> | |||
सामवेदस्तथाथर्ववेदः शिक्शा मुनीश्वर । <br /> | |||
कल्पो व्याकरणं चैव निरुक्तं छन्द एव च ॥ २९॥ <br /> | |||
sāmavedastathātharvavedaḥ śikśā munīśvara . <br /> | |||
kalpo vyākaraṇaṁ caiva niruktaṁ chanda eva ca .. 29.. | |||
: Существуют два вида знания, которые надо постичь, — высшее и низшее. То, которое низшее, — это, о владыка мудрецов, знание Ригведы, Яджурведы, Самаведы, а также Атхарваведы и [различных] наук, таких, как обряды, грамматика, этимология и просодия. | |||
ज्योतिषं च यथा नात्मविषया अपि बुद्धयः । <br /> | |||
अथैषा परमा विद्या ययात्मा परमाक्शरम् ॥ ३०॥ <br /> | |||
jyotiṣaṁ ca yathā nātmaviṣayā api buddhayaḥ . <br /> | |||
athaiṣā paramā vidyā yayātmā paramākśaram .. 30.. <br /> | |||
यत्तदद्रेश्यमग्राह्यमगोत्रं रूपवर्जितम् । <br /> | |||
अचक्शुःश्रोत्रमत्यर्थं तदपाणिपदं तथा ॥ ३१॥ <br /> | |||
yattadadreśyamagrāhyamagotraṁ rūpavarjitam . <br /> | |||
acakśuḥśrotramatyarthaṁ tadapāṇipadaṁ tathā .. 31.. <br /> | |||
नित्यं विभुं सर्वगतं सुसूक्श्मं च तदव्ययम् । <br /> | |||
तद्भूतयोनिं पश्यन्ति धीरा आत्मानमात्मनि ॥ ३२॥ <br /> | |||
nityaṁ vibhuṁ sarvagataṁ susūkśmaṁ ca tadavyayam . <br /> | |||
tadbhūtayoniṁ paśyanti dhīrā ātmānamātmani .. 32.. | |||
: Они, а также астрономия и астрология и прочие, не касаются постижения Атмана даже разумом. А высшее знание — то, которое об Атмане, высшем Слове, о том, кто невидим, недосягаем, нерождён, лишён формы, глаз, ушей, рук и ног, вечный, всепроникающий, вездесущий, наитончайший и неизменный. Источник того бытия видят созерцающие Атман в своём Атмане. | |||
यः सर्वज्ञः सर्वविद्यो यस्य ज्ञानमयं तपः । <br /> | |||
तस्मादत्रान्नरूपेण जायते जगदावलिः ॥ ३३॥ <br /> | |||
yaḥ sarvajñaḥ sarvavidyo yasya jñānamayaṁ tapaḥ . <br /> | |||
tasmādatrānnarūpeṇa jāyate jagadāvaliḥ .. 33.. | |||
: [Он —] тот всезнающий, всеведущий, чей тапас полон знания, и от него порождается в образе пищи и вкушающих [пищу] череда явлений [всего] мира. | |||
सत्यवद्भाति तत्सर्वं रज्जुसर्पवदास्थितम् । <br /> | |||
तदेतदक्शरं सत्यं तद्विज्ञाय विमुच्यते ॥ ३४॥ <br /> | |||
satyavadbhāti tatsarvaṁ rajjusarpavadāsthitam . <br /> | |||
tadetadakśaraṁ satyaṁ tadvijñāya vimucyate .. 34.. | |||
: Тот [Атман] сияет знанием истинного [бытия]; весь мир как бы наложен на него, подобно шкуре на змее. Тот, кто знает эту истину, благодаря этому знанию освобождается. | |||
ज्ञानेनैव हि संसारविनाशो नैव कर्मणा । <br /> | |||
श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठं स्वगुरुं गच्छेद्यथाविधि ॥ ३५॥ <br /> | |||
jñānenaiva hi saṁsāravināśo naiva karmaṇā . <br /> | |||
śrotriyaṁ brahmaniṣṭhaṁ svaguruṁ gacchedyathāvidhi .. 35.. | |||
: Только лишь знанием уничтожается сансара, а не деянием. К своему сведущему гуру, преданному [лишь единому] Брахману, надлежит обратиться за наставлением [в таком знании]. | |||
गुरुस्तस्मै परां विद्यां दद्याद्ब्रह्मात्मबोधिनीम् । <br /> | |||
गुहायां निहितं साक्शादक्शरं वेद चेन्नरः ॥ ३६॥ <br /> | |||
gurustasmai parāṁ vidyāṁ dadyādbrahmātmabodhinīm . <br /> | |||
guhāyāṁ nihitaṁ sākśādakśaraṁ veda cennaraḥ .. 36.. | |||
: И гуру даст ему высшее пробуждающее знание Брахмана и Атмана. Храня в тайне знание слова истины, человек постигает со-знанием [его суть]. | |||
छित्वाऽविद्यामहाग्रन्थिं शिवं गच्छेत्सनातनम् । <br /> | |||
तदेतदमृतं सत्यं तद्बोद्धव्यं मुमुक्शिभिः ॥ ३७॥ <br /> | |||
chitvā'vidyāmahāgranthiṁ śivaṁ gacchetsanātanam . <br /> | |||
tadetadamṛtaṁ satyaṁ tadboddhavyaṁ mumukśibhiḥ .. 37.. | |||
: Разрубив великий узел неведения, он да прибегнет к вечному Шиве. Такова бессмертная истина, познаваемая жаждущим освобождения. | |||
धनुस्तारं शरो ह्यात्मा ब्रह्म तल्लक्श्यमुच्यते । <br /> | |||
अप्रमत्तेन वेद्धव्यं शरवत्तन्मयो भवेत् ॥ ३८॥ <br /> | |||
dhanustāraṁ śaro hyātmā brahma tallakśyamucyate . <br /> | |||
apramattena veddhavyaṁ śaravattanmayo bhavet .. 38.. | |||
: Лук — спасительная [мантра Ом], стрела же — Атман, а Брахман известен как цель. Подобно меткому стрелку и [выпускаемой им] стреле, он станет тем [Брахманом]. | |||
लक्श्यं सर्वगतं चैव शरः सर्वगतो मुखः । <br /> | |||
वेद्धा सर्वगतश्चैव शिवलक्श्यं न संशयः ॥ ३९॥ <br /> | |||
lakśyaṁ sarvagataṁ caiva śaraḥ sarvagato mukhaḥ . <br /> | |||
veddhā sarvagataścaiva śivalakśyaṁ na saṁśayaḥ .. 39.. | |||
: Повсюду любая цель и любая стрела везде, повсюду лицо стрелка — воистину и несомненно, [всё] это одна цель — Шива. | |||
न तत्र चन्द्रार्कवपुः प्रकाशते न वान्ति वाताः सकला देवताश्च । <br /> | |||
स एष देवः कृतभावभूतः स्वयं विशुद्धो विरजः प्रकाशते ॥ ४०॥ <br /> | |||
na tatra candrārkavapuḥ prakāśate na vānti vātāḥ sakalā devatāśca . <br /> | |||
sa eṣa devaḥ kṛtabhāvabhūtaḥ svayaṁ viśuddho virajaḥ prakāśate .. 40.. | |||
: Там не светят луна, звёзды и солнце, не дует ветер, нет отдельных божеств. Только Он, единственный Бог, самосущий, чистый, сияет своим собственным сиянием. | |||
द्वौ सुपर्णौ शरीरेऽस्मिञ्जीवेशाक्श्यौ सह स्थितौ । <br /> | |||
तयोर्जीवः फलं भुङ्क्ते कर्मणो न महेश्वरः ॥ ४१॥ <br /> | |||
dvau suparṇau śarīre'smiñjīveśākśyau saha sthitau . <br /> | |||
tayorjīvaḥ phalaṁ bhuṅkte karmaṇo na maheśvaraḥ .. 41.. | |||
: Есть две птицы в теле — джива и Иша, пребывающие вместе. Из них двоих лишь джива вкушает плод кармы, но не Махешвара. | |||
केवलं साक्शिरूपेण विना भोगं महेश्वरः । <br /> | |||
प्रकाशते स्वयं भेदः कल्पितो मायया तयोः ॥ ४२॥ <br /> | |||
kevalaṁ sākśirūpeṇa vinā bhogaṁ maheśvaraḥ . <br /> | |||
prakāśate svayaṁ bhedaḥ kalpito māyayā tayoḥ .. 42.. <br /> | |||
घटाकाशमठाकाशौ यथाकाशप्रभेदतः । <br /> | |||
कल्पितौ परमौ जीवशिवरूपेण कल्पितौ ॥ ४३॥ <br /> | |||
ghaṭākāśamaṭhākāśau yathākāśaprabhedataḥ . <br /> | |||
kalpitau paramau jīvaśivarūpeṇa kalpitau .. 43.. | |||
: Только в своём образе свидетеля, без вкушения, Махешвара сияет своим сиянием различения, и становится [также] дживой благодаря своей майе, подобно тому как пространство внутри сосуда лишь видится отличным от пространства вне его и принимает образ сосуда. Так и Высшее принимает одновременно образ дживы и Шивы — обоих. | |||
तत्त्वतश्च शिवः साक्शाच्चिज्जीवश्च स्वतः सदा । <br /> | |||
चिच्चिदाकारतो भिन्ना न भिन्ना चित्त्वहानितः ॥ ४४॥ <br /> | |||
tattvataśca śivaḥ sākśāccijjīvaśca svataḥ sadā . <br /> | |||
ciccidākārato bhinnā na bhinnā cittvahānitaḥ .. 44.. <br /> | |||
चितश्चिन्न चिदाकारद्भिद्यते जडरूपतः । <br /> | |||
भिद्यते चेज्जडो भेदश्चिदेका सर्वदा खलु ॥ ४५॥ <br /> | |||
citaścinna cidākāradbhidyate jaḍarūpataḥ . <br /> | |||
bhidyate cejjaḍo bhedaścidekā sarvadā khalu .. 45.. | |||
: Тот, кто есть Шива, на самом деле всегда есть и джива. Сознание не разделяется в неизменном [вечном] и в движущемся [преходящем]. Только глупец различает между одним сознанием и другим, различая то, что всегда едино. | |||
तर्कतश्च प्रमाणाच्च चिदेकत्वव्यवस्थितेः । <br /> | |||
चिदेकत्वपरिज्ञाने न शोचति न मुह्यति ॥ ४६॥ <br /> | |||
tarkataśca pramāṇācca cidekatvavyavasthiteḥ . <br /> | |||
cidekatvaparijñāne na śocati na muhyati .. 46.. <br /> | |||
अद्वैतं परमानन्दं शिवं याति तु कैवलम् ॥ ४७॥ <br /> | |||
advaitaṁ paramānandaṁ śivaṁ yāti tu kaivalam .. 47.. | |||
: Посредством логики и достоверного опыта обретается понимание единства состояний сознания. Познавший единство сознания не сожалеет [ни о чём], не ошибается, направляется к одному лишь Шиве, полному блаженства и недвойственности. Приверженность восприятию всего мира как проявления истинного сознания своего «я есмь» делает его мудрецом, лишённым страдания. | |||
अधिष्ठानं समस्तस्य जगतः सत्यचिद्घनम् । <br /> | |||
अहमस्मीति निश्चित्य वीतशोको भवेन्मुनिः ॥ ४८॥ <br /> | |||
adhiṣṭhānaṁ samastasya jagataḥ satyacidghanam . <br /> | |||
ahamasmīti niścitya vītaśoko bhavenmuniḥ .. 48.. | |||
: [Он пребывает] в своём теле как сам сущностный образ света, как свидетель всего, — не как те другие, объятые иллюзией. | |||
स्वशरीरे स्वयं ज्योतिःस्वरूपं सर्वसाक्शिणम् । <br /> | |||
क्शीणदोषाः प्रपश्यन्ति नेतरे माययावृताः ॥ ४९॥ <br /> | |||
svaśarīre svayaṁ jyotiḥsvarūpaṁ sarvasākśiṇam . <br /> | |||
kśīṇadoṣāḥ prapaśyanti netare māyayāvṛtāḥ .. 49.. | |||
: Постигший этот образ — высший йогин. Откуда [быть] суете ума в том, кто стал самим образом всего [сущего]? | |||
एवं रूपपरिज्ञानं यस्यास्ति परयोगिनः । <br /> | |||
कुत्रचिद्गमनं नास्ति तस्य पूर्णस्वरूपिणः ॥ ५०॥ <br /> | |||
evaṁ rūpaparijñānaṁ yasyāsti parayoginaḥ . <br /> | |||
kutracidgamanaṁ nāsti tasya pūrṇasvarūpiṇaḥ .. 50.. | |||
: К чему направляться сознанию полного, единого пространства? В том, кто познал свой Атман, сознание никуда не движется. | |||
आकाशमेकं संपूर्णं कुत्रचिन्नैव गच्छति । <br /> | |||
तद्वत्स्वात्मपरिज्ञानी कुत्रचिन्नैव गच्छति ॥ ५१॥ <br /> | |||
ākāśamekaṁ saṁpūrṇaṁ kutracinnaiva gacchati . <br /> | |||
tadvatsvātmaparijñānī kutracinnaiva gacchati .. 51.. <br /> | |||
स यो ह वै तत्परमं ब्रह्म यो वेद वै मुनिः । <br /> | |||
ब्रह्मैव भवति स्वस्थः सच्चिदानन्द मातृकः ॥ ५२॥ <br /> | |||
sa yo ha vai tatparamaṁ brahma yo veda vai muniḥ . <br /> | |||
brahmaiva bhavati svasthaḥ saccidānanda mātṛkaḥ .. 52.. | |||
: Он — действительно тот, воистину тот высший Брахман. Тот мудрец, кто действительно знает это, сам становится этим Брахманом, средоточием бытия, сознания и блаженства. | |||
॥ इत्युपनिषत् ॥<br />.. ityupaniṣat .. | |||
: Такова упанишада | |||
---- | |||
:: ॐ ॥ सह नाववतु सह नौ भुनक्तु सह वीर्यं करवावहै । | |||
:: तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥<br /> | |||
:: ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ | |||
:: oṁ .. saha nāvavatu saha nau bhunaktu saha vīryaṁ karavāvahai .<br /> | |||
:: tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ..<br /> | |||
:: oṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ .. | |||
::: Да защитит Он нас обоих (учителя и обучаемого), вместе, (открыв знание). | |||
::: До защитит Он нас обоих, (одарив плодами знания). | |||
::: Пусть мы вместе достигнем силы. Пусть изучаемое нами будет воодушевляющим. | |||
::: Пусть мы не будем искать недостатки друг в друге. | |||
::: Ом! Покой! Покой! Покой! | |||
॥ इति रुद्रहृदयोपनिषत्समाप्ता ॥<br />.. iti rudrahṛdayopaniṣatsamāptā .. | |||
: Такова «Рудрахридая упанишада» Атхарваведы. | |||
== Литература == | |||
* [[Упанишады веданты, шиваизма и шактизма]]. Антология избранных упанишад. Перевод с санскрита, предисловие и примечания С. В. Лобанов, С. С. Фёдоров. [http://star-book.ru/ СтарКлайт], 2009 | |||
* [[Упанишады йоги и тантры]] / Перевод с санскрита, предисловие и комментарии Б. В. Мартыновой Санкт-Петербург: Алетейя, 1999. | |||
* '''Упанишады в 3-х книгах''' | |||
:* Книга 1-я. Пер. с санскр., предисл. и комм. А.Я. Сыркина. — М.: «Наука», «Ладомир», 1991 | |||
:* Книга 2-я. Пер. с санскр., предисл. и комм. А.Я. Сыркина. — М.: «Наука», «Ладомир», 1991 | |||
:* Книга 3-я. Пер. с санскр., предисл. и комм. А.Я. Сыркина. — М.: «Наука», «Ладомир», 1991 | |||
== Примечания == | |||
{{примечания}} | |||
[[Категория:Упанишады]] | |||
[[Категория:Упанишады Кришна Яджур-веды]] | |||
[[Категория:Шайва упанишады]] | |||
Версия 18:28, 3 сентября 2012
Рудрахридая-упанишада
Рудрахридая-упанишада (санскр. रुद्रहृदयोपनिषत् , rudrahṛdayopaniṣat IAST, «Упанишада сердца Рудры») — одна из упанишад канона Муктика (#85/108); принадлежит либо к упанишадам Кришна Яджур-веды[1], либо упанишадам Атхарва-веды[2]; так же входит в группу шайва-упанишад. Можно с уверенностью предположить, что это относительно поздняя упанишада: в своём нынешнем виде была составлена в период, когда в индуизме уже сформировалось учение о Тримурти и уже существовали соперничающие друг с другом направления вишнуизма и шиваизма. Тот момент, что упанишада приписывается к разным Ведам, позволяет предположить наличие нескольких редакций текста.
Это небольшая по своему объёму упанишада — в ней всего 52 стиха, представляющих собой развёрнутый ответ риши Вьясы на вопросы своего сыны Шуки:
Кто [высший] бог среди всех богов? Какой бог — средоточие всего [сущего]? Какому [богу] мне [надлежит совершать] непрестанное служение, чтобы были довольны [все] боги? |
Сам текст можно условно разбить на три составные части:
- Часть I — стихи 1-16. Вопрос Шуки (стих 1) и первая часть ответа. В нём Рудра и Ума описываются как причина причин, как всё сущее.
- Часть II — стихи 17-25. Рудра-ума-стотра. Кульминация этого ответа. Вместе эти две части представляют собой базовую метафизику шиваизма. Фрагмент завершается обычным для ритуальной литературы пассажем, в котором приводятся краткие правила и результаты чтения стотры. Сама стотра (стихи 17-23) используются в части шиваитских школ как один из элементов ритуала.
- Часть III — стихи 26-52. Завершение ответа Вьясы. Представляет собою более развёрнутый ответ с подробной акцентировкой некоторых нюансов метафизики шиваитской веданты.
Рудрахридая-упанишада является важным религиозно-филосовским текстом шиваизма — она провозглашает важность почитание Рудры как «Атмана всех богов». С другой стороны, упанишада подчёркивает тождество Шивы и Вишну. Этот момент проходит красной нитью через множество шиваитских религиозных и философских текстов, что отличает их текстов вайшнавских школ, в которых Вишну или его ипостаси всегда занимают господствующее положение ко всем остальным божествам индуизма.
Переводы
Существует два перевода на русский язык этой упанишады:
- Выполненный Анной Гросс в 1998 г. с перевода упанишады на английский язык. Этот перевод доступен на сайте Упанишады.ру
- Выполненный С. В. Лобановым перевод с санскрита и изданный в «Упанишады веданты, шиваизма и шактизма. Антология избранных упанишад.»
Транслитерация санскрита: Sunder Hattangadi (sunderh@hotmail.com)
Текст упанишады
.. rudrahṛdayopaniṣat ..
Рудрахридая-упанишада
85/108; Krishna Yajurveda - Shaiva upanishad
Перевод с санскрита С.В. Лобанова.
Все примечания к тексту – Вики.Шайвам.орг.
Санскритский текст взят с сайта Sanskrit.gde.to
यद्ब्रह्म रुद्रहृदयमहाविद्याप्रकाशितम् ।
तद्ब्रह्ममात्रावस्थानपदवीमधुना भजे ॥
yadbrahma rudrahṛdayamahāvidyāprakāśitam .
tadbrahmamātrāvasthānapadavīmadhunā bhaje ..
- Теперь, прямо сейчас, я нахожу прибежище в Том Чистом Состоянии Высшего Абсолюта, которое может быть познано с помощью видьи, известной как "Рудрахридайя-упанишад".[3]
- ॐ ॥ सह नाववतु सह नौ भुनक्तु सह वीर्यं करवावहै ।
- तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥
- ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
- oṁ .. saha nāvavatu saha nau bhunaktu saha vīryaṁ karavāvahai .
- tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ..
- oṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ..
- hariḥ oṁ ..
- Да защитит Он нас обоих (учителя и обучаемого), вместе, (открыв знание).
- До защитит Он нас обоих, (одарив плодами знания).
- Пусть мы вместе достигнем силы. Пусть изучаемое нами будет воодушевляющим.
- Пусть мы не будем искать недостатки друг в друге.
- Ом! Покой! Покой! Покой!
हृदयं कुण्डली भस्मरुद्राक्शगणदर्शनम् ।
तारसारं महावाक्यं पञ्चब्रह्माग्निहोत्रकम् ॥ १॥
hṛdayaṁ kuṇḍalī bhasmarudrākśagaṇadarśanam .
tārasāraṁ mahāvākyaṁ pañcabrahmāgnihotrakam .. 1..
- Склонив голову к стопам Вьясы, так спросил его Шука: «Кто [высший] бог среди всех богов? Какой бог — средоточие всего [сущего]? Какому [богу] мне [надлежит совершать] непрестанное служение, чтобы были довольны [все] боги?»
प्रणम्य शिरसा पादौ शुको व्यासमुवाच ह ।
को देवः सर्वदेवेषु कस्मिन्देवाश्च सर्वशः ॥ २॥
praṇamya śirasā pādau śuko vyāsamuvāca ha .
ko devaḥ sarvadeveṣu kasmindevāśca sarvaśaḥ .. 2..
कस्य शुश्रूषणान्नित्यं प्रीता देवा भवन्ति मे ।
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा प्रत्युवाच पिता शुकम् ॥ ३॥
kasya śuśrūṣaṇānnityaṁ prītā devā bhavanti me .
tasya tadvacanaṁ śrutvā pratyuvāca pitā śukam .. 3..
सर्वदेवात्मको रुद्रः सर्वे देवाः शिवात्मकाः ।
रुद्रस्य दक्शिणे पार्श्वे रविर्ब्रह्मा त्रयोऽग्नयः ॥ ४॥
sarvadevātmako rudraḥ sarve devāḥ śivātmakāḥ .
rudrasya dakśiṇe pārśve ravirbrahmā trayo'gnayaḥ .. 4..
- Выслушав ту речь, отвечал Шуке его отец: «Рудра — Атман всех богов. Все боги — [проявления] Атмана Шивы. С правой стороны Рудры — солнце, Брахма и три огня. С левой стороны — богиня Ума, Вишну, Сома — также эти трое. Та, которая Ума, — сам Вишну, а он, Вишну, — луна.
वामपार्श्वे उमा देवी विष्णुः सोमोऽपि ते त्रयः ।
या उमा सा स्वयं विष्णुर्यो विष्णुः स हि चन्द्रमाः ॥ ५॥
vāmapārśve umā devī viṣṇuḥ somo'pi te trayaḥ .
yā umā sā svayaṁ viṣṇuryo viṣṇuḥ sa hi candramāḥ .. 5..
- Те поклоняются Говинде, — те, кто поклоняются Шанкаре. Те преданно почитают Хари, — те, кто почитают Быкознаменного.
ये नमस्यन्ति गोविन्दं ते नमस्यन्ति शङ्करम् ।
येऽर्चयन्ति हरिं भक्त्या तेऽर्चयन्ति वृषध्वजम् ॥ ६॥
ye namasyanti govindaṁ te namasyanti śaṅkaram .
ye'rcayanti hariṁ bhaktyā te'rcayanti vṛṣadhvajam .. 6..
- Те, кто ненавидят Вирупакшу, — те ненавидят Джанардану. Те, кто Рудру не постигли, — те не знают и Кешаву.
ये द्विषन्ति विरूपाक्शं ते द्विषन्ति जनार्दनम् ।
ये रुद्रं नाभिजानन्ति ते न जानन्ति केशवम् ॥ ७॥
ye dviṣanti virūpākśaṁ te dviṣanti janārdanam .
ye rudraṁ nābhijānanti te na jānanti keśavam .. 7..
- От Рудры приходит в движение семя, лоно семени же — Джанардана. Тот, кто Рудра, — он сам Брахма; тот, кто Брахма, — он Хуташана.
रुद्रात्प्रवर्तते बीजं बीजयोनिर्जनार्दनः ।
यो रुद्रः स स्वयं ब्रह्मा यो ब्रह्मा स हुताशनः ॥ ८॥
rudrātpravartate bījaṁ bījayonirjanārdanaḥ .
yo rudraḥ sa svayaṁ brahmā yo brahmā sa hutāśanaḥ .. 8..
- Рудра наполнен Брахмой и Вишну, он — Агни, Сома и Атман, [весь] мир. Всё мужского рода — Господь [Рудра], всё женского рода — Госпожа Ума.
ब्रह्मविष्णुमयो रुद्र अग्नीषोमात्कं जगत् ।
पुंलिङ्गं सर्वमीशानं स्त्रीलिङ्गं भगवत्युमा ॥ ९॥
brahmaviṣṇumayo rudra agnīṣomātkaṁ jagat .
puṁliṅgaṁ sarvamīśānaṁ strīliṅgaṁ bhagavatyumā .. 9..
- Ума и Рудра — души всех созданий, движущихся и неподвижных. Всё проявленное — форма Умы, непроявленное же — [форма] Махешвары.
उमारुद्रात्मिकाः सर्वाः ग्रजाः स्थावरजङ्गमाः ।
व्यक्तं सर्वमुमारूपमव्यक्तं तु महेश्वरम् ॥ १०॥
umārudrātmikāḥ sarvāḥ grajāḥ sthāvarajaṅgamāḥ .
vyaktaṁ sarvamumārūpamavyaktaṁ tu maheśvaram .. 10..
- Соединение (йога) Умы и Шанкары — это соединение известно как Вишну. Посему надлежит совершать ему поклонение с полной преданностью.
उमा शङ्करयोगो यः स योगो विष्णुरुच्यते ।
यस्तु तस्मै नमस्कारं कुर्याद्भक्तिसमन्वितः ॥ ११॥
umā śaṅkarayogo yaḥ sa yogo viṣṇurucyate .
yastu tasmai namaskāraṁ kuryādbhaktisamanvitaḥ .. 11..
- Зная Атман, высший Атман и внутренний Атман как триединый Атман, надлежит прибегнуть к высшему Атману.
आत्मानं परमात्मानमन्तरात्मानमेव च ।
ज्ञात्वा त्रिविधमात्मानं परमात्मानमाश्रयेत् ॥ १२॥
ātmānaṁ paramātmānamantarātmānameva ca .
jñātvā trividhamātmānaṁ paramātmānamāśrayet .. 12..
- Внутренний Атман будет [известен как] Брахма, высший Атман — Махешвара. Воистину во всех существах Атман — вечносущий Вишну.
अन्तरात्मा भवेद्ब्रह्मा परमात्मा महेश्वरः ।
सर्वेषामेव भूतानां विष्णुरात्मा सनातनः ॥ १३॥
antarātmā bhavedbrahmā paramātmā maheśvaraḥ .
sarveṣāmeva bhūtānāṁ viṣṇurātmā sanātanaḥ .. 13..
- У этого древа трёх миров с его основанием, стволом и ветвями вершина, середина и корень — Вишну, Брахма и Махешвара.
अस्य त्रैलोक्यवृक्शस्य भूमौ विटपशाखिनः ।
अग्रं मध्यं तथा मूलं विष्णुब्रह्ममहेश्वराः ॥ १४॥
asya trailokyavṛkśasya bhūmau viṭapaśākhinaḥ .
agraṁ madhyaṁ tathā mūlaṁ viṣṇubrahmamaheśvarāḥ .. 14..
- Сделанное — Вишну, действие — Брахма, причина же — Махешвара. Ради [блага] трёх миров единый Рудра принимает три эти формы.
कार्यं विष्णुः क्रिया ब्रह्मा कारणं तु महेश्वरः ।
प्रयोजनार्थं रुद्रेण मूर्तिरेका त्रिधा कृता ॥ १५॥
kāryaṁ viṣṇuḥ kriyā brahmā kāraṇaṁ tu maheśvaraḥ .
prayojanārthaṁ rudreṇa mūrtirekā tridhā kṛtā .. 15..
- Рудра — дхарма, мир — Вишну, знание всего — Питамаха.
धर्मो रुद्रो जगद्विष्णुः सर्वज्ञानं पितामहः ।
श्रीरुद्र रुद्र रुद्रेति यस्तं ब्रूयाद्विचक्शणः ॥ १६॥
dharmo rudro jagadviṣṇuḥ sarvajñānaṁ pitāmahaḥ .
śrīrudra rudra rudreti yastaṁ brūyādvicakśaṇaḥ .. 16..
कीर्तनात्सर्वदेवस्य सर्वपापैः प्रमुच्यते ।
रुद्रो नर उमा नारी तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १७॥
kīrtanātsarvadevasya sarvapāpaiḥ pramucyate .
rudro nara umā nārī tasmai tasyai namo namaḥ .. 17..
- «Шри Рудра, Рудра, Рудра...» — кто восклицает так, тот мудрец. Прославлением Бога всего [сущего он] избавится от всех грехов.
- Рудра — мужчина, Ума — женщина; ему и ей — поклонение, поклонение!
रुद्रो ब्रह्मा उमा वाणी तस्मै तस्यै नमो नमः ।
रुद्रो विष्णुरुमा लक्श्मीस्तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १८॥
rudro brahmā umā vāṇī tasmai tasyai namo namaḥ .
rudro viṣṇurumā lakśmīstasmai tasyai namo namaḥ .. 18..
- Рудра — Брахма, Ума — Речь; ему и ей — поклонение, поклонение!
- Рудра — Вишну, Ума — Лакшми; ему и ей — поклонение, поклонение!
रुद्रः सूर्य उमा छाया तस्मै तस्यै नमो नमः ।
रुद्रः सोम उमा तारा तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ १९॥
rudraḥ sūrya umā chāyā tasmai tasyai namo namaḥ .
rudraḥ soma umā tārā tasmai tasyai namo namaḥ .. 19..
- Рудра — солнце, Ума — тень; ему и ей — поклонение, поклонение!
- Рудра — месяц, Ума — звезда; ему и ей — поклонение, поклонение!
रुद्रो दिवा उमा रात्रिस्तस्मै तस्यै नमो नमः ।
रुद्रो यज्ञ उमा वेदिस्तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २०॥
rudro divā umā rātristasmai tasyai namo namaḥ .
rudro yajña umā vedistasmai tasyai namo namaḥ .. 20..
- Рудра — день, Ума — ночь; ему и ей — поклонение, поклонение!
- Рудра — жертва, Ума — алтарь; ему и ей — поклонение, поклонение!
रुद्रो वह्निरुमा स्वाहा तस्मै तस्यै नमो नमः ।
रुद्रो वेद उमा शास्तं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २१॥
rudro vahnirumā svāhā tasmai tasyai namo namaḥ .
rudro veda umā śāstaṁ tasmai tasyai namo namaḥ .. 21..
- Рудра — огонь, Ума — [возглас] «сваха»; ему и ей — поклонение, поклонение!
- Рудра — знание, Ума — писание; ему и ей — поклонение, поклонение!
रुद्रो वृक्श उमा वल्ली तस्मै तस्यै नमो नमः ।
रुद्रो गन्ध उमा पुष्पं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २२॥
rudro vṛkśa umā vallī tasmai tasyai namo namaḥ .
rudro gandha umā puṣpaṁ tasmai tasyai namo namaḥ .. 22..
- Рудра — дерево, Ума — лиана; ему и ей — поклонение, поклонение!
- Рудра — запах, Ума — цветок; ему и ей — поклонение, поклонение!
रुद्रोऽर्थ अक्शरः सोमा तस्मै तस्यै नमो नमः ।
रुद्रो लिङ्गमुमा पीठं तस्मै तस्यै नमो नमः ॥ २३॥
rudro'rtha akśaraḥ somā tasmai tasyai namo namaḥ .
rudro liṅgamumā pīṭhaṁ tasmai tasyai namo namaḥ .. 23..
- Рудра — смысл, Ума — слово; ему и ей — поклонение, поклонение!
- Рудра — лингам, Ума — питха; ему и ей — поклонение, поклонение!
सर्वदेवात्मकं रुद्रं नमस्कुर्यात्पृथक्पृथक् ।
एभिर्मन्त्रपदैरेव नमस्यामीशपार्वती ॥ २४॥
sarvadevātmakaṁ rudraṁ namaskuryātpṛthakpṛthak .
ebhirmantrapadaireva namasyāmīśapārvatī .. 24..
- Рудре, Атману всех богов, надлежит совершать так поклонение вновь и вновь с этими мантрами, поклоняясь Ише и Парвати.
यत्र यत्र भवेत्सार्धमिमं मन्त्रमुदीरयेत् ।
ब्रह्महा जलमध्ये तु सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ २५॥
yatra yatra bhavetsārdhamimaṁ mantramudīrayet .
brahmahā jalamadhye tu sarvapāpaiḥ pramucyate .. 25..
- Повсюду, где будет находиться повторяющий и половину этих мантр, от [греха] убийства брахмана, [даже утопая] среди вод, — от всех грехов избавится.
सर्वाधिष्ठानमद्वन्द्वं परं ब्रह्म सनातनम् ।
सच्चिदानन्दरूपं तदवाङ्मनसगोचरम् ॥ २६॥
sarvādhiṣṭhānamadvandvaṁ paraṁ brahma sanātanam .
saccidānandarūpaṁ tadavāṅmanasagocaram .. 26..
- Опора всего, недвойственный, вечносущий высший Брахман, образ бытия, сознания и блаженства — тот [Брахман] недосягаем для речи и ума.
तस्मिन्सुविदिते सर्वं विज्ञातं स्यादिदं शुक ।
तदात्मकत्वात्सर्वस्य तस्माद्भिन्नं नहि कॢअचित् ॥ २७॥
tasminsuvidite sarvaṁ vijñātaṁ syādidaṁ śuka .
tadātmakatvātsarvasya tasmādbhinnaṁ nahi kḷacit .. 27..
- Его, всегда известного всем хорошо сведущим [в веданте], так постигай, о Шука. От сущности того Атмана возникает всё, а не от чего-либо иного.
द्वे विद्ये वेदितव्ये हि परा चैवापरा च ते ।
तत्रापरा तु विद्यैषा ऋग्वेदो यजुरेव च ॥ २८॥
dve vidye veditavye hi parā caivāparā ca te .
tatrāparā tu vidyaiṣā ṛgvedo yajureva ca .. 28..
सामवेदस्तथाथर्ववेदः शिक्शा मुनीश्वर ।
कल्पो व्याकरणं चैव निरुक्तं छन्द एव च ॥ २९॥
sāmavedastathātharvavedaḥ śikśā munīśvara .
kalpo vyākaraṇaṁ caiva niruktaṁ chanda eva ca .. 29..
- Существуют два вида знания, которые надо постичь, — высшее и низшее. То, которое низшее, — это, о владыка мудрецов, знание Ригведы, Яджурведы, Самаведы, а также Атхарваведы и [различных] наук, таких, как обряды, грамматика, этимология и просодия.
ज्योतिषं च यथा नात्मविषया अपि बुद्धयः ।
अथैषा परमा विद्या ययात्मा परमाक्शरम् ॥ ३०॥
jyotiṣaṁ ca yathā nātmaviṣayā api buddhayaḥ .
athaiṣā paramā vidyā yayātmā paramākśaram .. 30..
यत्तदद्रेश्यमग्राह्यमगोत्रं रूपवर्जितम् ।
अचक्शुःश्रोत्रमत्यर्थं तदपाणिपदं तथा ॥ ३१॥
yattadadreśyamagrāhyamagotraṁ rūpavarjitam .
acakśuḥśrotramatyarthaṁ tadapāṇipadaṁ tathā .. 31..
नित्यं विभुं सर्वगतं सुसूक्श्मं च तदव्ययम् ।
तद्भूतयोनिं पश्यन्ति धीरा आत्मानमात्मनि ॥ ३२॥
nityaṁ vibhuṁ sarvagataṁ susūkśmaṁ ca tadavyayam .
tadbhūtayoniṁ paśyanti dhīrā ātmānamātmani .. 32..
- Они, а также астрономия и астрология и прочие, не касаются постижения Атмана даже разумом. А высшее знание — то, которое об Атмане, высшем Слове, о том, кто невидим, недосягаем, нерождён, лишён формы, глаз, ушей, рук и ног, вечный, всепроникающий, вездесущий, наитончайший и неизменный. Источник того бытия видят созерцающие Атман в своём Атмане.
यः सर्वज्ञः सर्वविद्यो यस्य ज्ञानमयं तपः ।
तस्मादत्रान्नरूपेण जायते जगदावलिः ॥ ३३॥
yaḥ sarvajñaḥ sarvavidyo yasya jñānamayaṁ tapaḥ .
tasmādatrānnarūpeṇa jāyate jagadāvaliḥ .. 33..
- [Он —] тот всезнающий, всеведущий, чей тапас полон знания, и от него порождается в образе пищи и вкушающих [пищу] череда явлений [всего] мира.
सत्यवद्भाति तत्सर्वं रज्जुसर्पवदास्थितम् ।
तदेतदक्शरं सत्यं तद्विज्ञाय विमुच्यते ॥ ३४॥
satyavadbhāti tatsarvaṁ rajjusarpavadāsthitam .
tadetadakśaraṁ satyaṁ tadvijñāya vimucyate .. 34..
- Тот [Атман] сияет знанием истинного [бытия]; весь мир как бы наложен на него, подобно шкуре на змее. Тот, кто знает эту истину, благодаря этому знанию освобождается.
ज्ञानेनैव हि संसारविनाशो नैव कर्मणा ।
श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठं स्वगुरुं गच्छेद्यथाविधि ॥ ३५॥
jñānenaiva hi saṁsāravināśo naiva karmaṇā .
śrotriyaṁ brahmaniṣṭhaṁ svaguruṁ gacchedyathāvidhi .. 35..
- Только лишь знанием уничтожается сансара, а не деянием. К своему сведущему гуру, преданному [лишь единому] Брахману, надлежит обратиться за наставлением [в таком знании].
गुरुस्तस्मै परां विद्यां दद्याद्ब्रह्मात्मबोधिनीम् ।
गुहायां निहितं साक्शादक्शरं वेद चेन्नरः ॥ ३६॥
gurustasmai parāṁ vidyāṁ dadyādbrahmātmabodhinīm .
guhāyāṁ nihitaṁ sākśādakśaraṁ veda cennaraḥ .. 36..
- И гуру даст ему высшее пробуждающее знание Брахмана и Атмана. Храня в тайне знание слова истины, человек постигает со-знанием [его суть].
छित्वाऽविद्यामहाग्रन्थिं शिवं गच्छेत्सनातनम् ।
तदेतदमृतं सत्यं तद्बोद्धव्यं मुमुक्शिभिः ॥ ३७॥
chitvā'vidyāmahāgranthiṁ śivaṁ gacchetsanātanam .
tadetadamṛtaṁ satyaṁ tadboddhavyaṁ mumukśibhiḥ .. 37..
- Разрубив великий узел неведения, он да прибегнет к вечному Шиве. Такова бессмертная истина, познаваемая жаждущим освобождения.
धनुस्तारं शरो ह्यात्मा ब्रह्म तल्लक्श्यमुच्यते ।
अप्रमत्तेन वेद्धव्यं शरवत्तन्मयो भवेत् ॥ ३८॥
dhanustāraṁ śaro hyātmā brahma tallakśyamucyate .
apramattena veddhavyaṁ śaravattanmayo bhavet .. 38..
- Лук — спасительная [мантра Ом], стрела же — Атман, а Брахман известен как цель. Подобно меткому стрелку и [выпускаемой им] стреле, он станет тем [Брахманом].
लक्श्यं सर्वगतं चैव शरः सर्वगतो मुखः ।
वेद्धा सर्वगतश्चैव शिवलक्श्यं न संशयः ॥ ३९॥
lakśyaṁ sarvagataṁ caiva śaraḥ sarvagato mukhaḥ .
veddhā sarvagataścaiva śivalakśyaṁ na saṁśayaḥ .. 39..
- Повсюду любая цель и любая стрела везде, повсюду лицо стрелка — воистину и несомненно, [всё] это одна цель — Шива.
न तत्र चन्द्रार्कवपुः प्रकाशते न वान्ति वाताः सकला देवताश्च ।
स एष देवः कृतभावभूतः स्वयं विशुद्धो विरजः प्रकाशते ॥ ४०॥
na tatra candrārkavapuḥ prakāśate na vānti vātāḥ sakalā devatāśca .
sa eṣa devaḥ kṛtabhāvabhūtaḥ svayaṁ viśuddho virajaḥ prakāśate .. 40..
- Там не светят луна, звёзды и солнце, не дует ветер, нет отдельных божеств. Только Он, единственный Бог, самосущий, чистый, сияет своим собственным сиянием.
द्वौ सुपर्णौ शरीरेऽस्मिञ्जीवेशाक्श्यौ सह स्थितौ ।
तयोर्जीवः फलं भुङ्क्ते कर्मणो न महेश्वरः ॥ ४१॥
dvau suparṇau śarīre'smiñjīveśākśyau saha sthitau .
tayorjīvaḥ phalaṁ bhuṅkte karmaṇo na maheśvaraḥ .. 41..
- Есть две птицы в теле — джива и Иша, пребывающие вместе. Из них двоих лишь джива вкушает плод кармы, но не Махешвара.
केवलं साक्शिरूपेण विना भोगं महेश्वरः ।
प्रकाशते स्वयं भेदः कल्पितो मायया तयोः ॥ ४२॥
kevalaṁ sākśirūpeṇa vinā bhogaṁ maheśvaraḥ .
prakāśate svayaṁ bhedaḥ kalpito māyayā tayoḥ .. 42..
घटाकाशमठाकाशौ यथाकाशप्रभेदतः ।
कल्पितौ परमौ जीवशिवरूपेण कल्पितौ ॥ ४३॥
ghaṭākāśamaṭhākāśau yathākāśaprabhedataḥ .
kalpitau paramau jīvaśivarūpeṇa kalpitau .. 43..
- Только в своём образе свидетеля, без вкушения, Махешвара сияет своим сиянием различения, и становится [также] дживой благодаря своей майе, подобно тому как пространство внутри сосуда лишь видится отличным от пространства вне его и принимает образ сосуда. Так и Высшее принимает одновременно образ дживы и Шивы — обоих.
तत्त्वतश्च शिवः साक्शाच्चिज्जीवश्च स्वतः सदा ।
चिच्चिदाकारतो भिन्ना न भिन्ना चित्त्वहानितः ॥ ४४॥
tattvataśca śivaḥ sākśāccijjīvaśca svataḥ sadā .
ciccidākārato bhinnā na bhinnā cittvahānitaḥ .. 44..
चितश्चिन्न चिदाकारद्भिद्यते जडरूपतः ।
भिद्यते चेज्जडो भेदश्चिदेका सर्वदा खलु ॥ ४५॥
citaścinna cidākāradbhidyate jaḍarūpataḥ .
bhidyate cejjaḍo bhedaścidekā sarvadā khalu .. 45..
- Тот, кто есть Шива, на самом деле всегда есть и джива. Сознание не разделяется в неизменном [вечном] и в движущемся [преходящем]. Только глупец различает между одним сознанием и другим, различая то, что всегда едино.
तर्कतश्च प्रमाणाच्च चिदेकत्वव्यवस्थितेः ।
चिदेकत्वपरिज्ञाने न शोचति न मुह्यति ॥ ४६॥
tarkataśca pramāṇācca cidekatvavyavasthiteḥ .
cidekatvaparijñāne na śocati na muhyati .. 46..
अद्वैतं परमानन्दं शिवं याति तु कैवलम् ॥ ४७॥
advaitaṁ paramānandaṁ śivaṁ yāti tu kaivalam .. 47..
- Посредством логики и достоверного опыта обретается понимание единства состояний сознания. Познавший единство сознания не сожалеет [ни о чём], не ошибается, направляется к одному лишь Шиве, полному блаженства и недвойственности. Приверженность восприятию всего мира как проявления истинного сознания своего «я есмь» делает его мудрецом, лишённым страдания.
अधिष्ठानं समस्तस्य जगतः सत्यचिद्घनम् ।
अहमस्मीति निश्चित्य वीतशोको भवेन्मुनिः ॥ ४८॥
adhiṣṭhānaṁ samastasya jagataḥ satyacidghanam .
ahamasmīti niścitya vītaśoko bhavenmuniḥ .. 48..
- [Он пребывает] в своём теле как сам сущностный образ света, как свидетель всего, — не как те другие, объятые иллюзией.
स्वशरीरे स्वयं ज्योतिःस्वरूपं सर्वसाक्शिणम् ।
क्शीणदोषाः प्रपश्यन्ति नेतरे माययावृताः ॥ ४९॥
svaśarīre svayaṁ jyotiḥsvarūpaṁ sarvasākśiṇam .
kśīṇadoṣāḥ prapaśyanti netare māyayāvṛtāḥ .. 49..
- Постигший этот образ — высший йогин. Откуда [быть] суете ума в том, кто стал самим образом всего [сущего]?
एवं रूपपरिज्ञानं यस्यास्ति परयोगिनः ।
कुत्रचिद्गमनं नास्ति तस्य पूर्णस्वरूपिणः ॥ ५०॥
evaṁ rūpaparijñānaṁ yasyāsti parayoginaḥ .
kutracidgamanaṁ nāsti tasya pūrṇasvarūpiṇaḥ .. 50..
- К чему направляться сознанию полного, единого пространства? В том, кто познал свой Атман, сознание никуда не движется.
आकाशमेकं संपूर्णं कुत्रचिन्नैव गच्छति ।
तद्वत्स्वात्मपरिज्ञानी कुत्रचिन्नैव गच्छति ॥ ५१॥
ākāśamekaṁ saṁpūrṇaṁ kutracinnaiva gacchati .
tadvatsvātmaparijñānī kutracinnaiva gacchati .. 51..
स यो ह वै तत्परमं ब्रह्म यो वेद वै मुनिः ।
ब्रह्मैव भवति स्वस्थः सच्चिदानन्द मातृकः ॥ ५२॥
sa yo ha vai tatparamaṁ brahma yo veda vai muniḥ .
brahmaiva bhavati svasthaḥ saccidānanda mātṛkaḥ .. 52..
- Он — действительно тот, воистину тот высший Брахман. Тот мудрец, кто действительно знает это, сам становится этим Брахманом, средоточием бытия, сознания и блаженства.
॥ इत्युपनिषत् ॥
.. ityupaniṣat ..
- Такова упанишада
- ॐ ॥ सह नाववतु सह नौ भुनक्तु सह वीर्यं करवावहै ।
- तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥
- ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
- oṁ .. saha nāvavatu saha nau bhunaktu saha vīryaṁ karavāvahai .
- tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ..
- oṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ..
- Да защитит Он нас обоих (учителя и обучаемого), вместе, (открыв знание).
- До защитит Он нас обоих, (одарив плодами знания).
- Пусть мы вместе достигнем силы. Пусть изучаемое нами будет воодушевляющим.
- Пусть мы не будем искать недостатки друг в друге.
- Ом! Покой! Покой! Покой!
॥ इति रुद्रहृदयोपनिषत्समाप्ता ॥
.. iti rudrahṛdayopaniṣatsamāptā ..
- Такова «Рудрахридая упанишада» Атхарваведы.
Литература
- Упанишады веданты, шиваизма и шактизма. Антология избранных упанишад. Перевод с санскрита, предисловие и примечания С. В. Лобанов, С. С. Фёдоров. СтарКлайт, 2009
- Упанишады йоги и тантры / Перевод с санскрита, предисловие и комментарии Б. В. Мартыновой Санкт-Петербург: Алетейя, 1999.
- Упанишады в 3-х книгах
- Книга 1-я. Пер. с санскр., предисл. и комм. А.Я. Сыркина. — М.: «Наука», «Ладомир», 1991
- Книга 2-я. Пер. с санскр., предисл. и комм. А.Я. Сыркина. — М.: «Наука», «Ладомир», 1991
- Книга 3-я. Пер. с санскр., предисл. и комм. А.Я. Сыркина. — М.: «Наука», «Ладомир», 1991
Примечания
- ↑ Согласно данным сайта Sanskrit Documents List.
- ↑ Согласно примечанию к упанишаде переводчика, С. В. Лобанова. Вероятнее всего, что Лобанов пользовался иной, отличной от предлагаемой сайтом Sanskrit Documents List, редакцией упанишады.
- ↑ Перевод с английского Анны Гросс.