Шукарахасья-упанишада

Шукарахасья-упанишада (санскр. शुकरहस्योपनिषत्, śukarahasyopaniṣat ^IAST, «Упанишада сокровенного наставления Шуке») — одна из средних упанишад канона Муктика (номер 35 по списку в Муктика-упанишаде; принадлежит упанишадам Кришна-Яджур-веды и Саманья-упанишадам.

Перевод на русский язык был осуществлён в 2008 году С. В. Лобановым и выпущен в сборнике «Упанишады веданты, шиваизма и шактизма» в 2009 году в Москве.

Шукарахасья-упанишада

॥ शुकरहस्योपनिषत् ॥
.. śukarahasyopaniṣat ..
Шука-рахасья-упанишада.

प्रज्ञानादिमहावाक्यरहस्यादिकलेवरम् ।
विकलेवरकैवल्यं त्रिपाद्राममहं भजे ॥
prajñānādimahāvākyarahasyādikalevaram .
vikalevarakaivalyaṁ tripādrāmamahaṁ bhaje ..

औं सह नाववतु ॥ सह नौ भुनक्तु ॥ सह वीर्यं करवावहै ॥
तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥
औं शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
auṁ saha nāvavatu .. saha nau bhunaktu .. saha vīryaṁ karavāvahai ..
tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ..
auṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ..

Да защитит Он нас обоих (учителя и обучаемого), вместе, (открыв знание).
До защитит Он нас обоих, (одарив плодами знания).
Пусть мы вместе достигнем силы. Пусть изучаемое нами будет воодушевляющим.
Пусть мы не будем искать недостатки друг в друге.
Ом! Покой! Покой! Покой!

अथातो रहस्योपनिषदं व्याख्यास्यामो देवर्षयो ब्रह्माणं सम्पूज्य प्रणिपत्य पप्रच्छुर्भगवन्नस्माकं रहस्योपनिषदं ब्रूहीति ।
सोऽब्रवीत् । पुरा व्यासो महातेजाः सर्ववेदतपोनिधिः । प्रणिपत्य शिवं साम्बं कृताञ्जलिरुवाच ह ॥ १॥
athāto rahasyopaniṣadaṁ vyākhyāsyāmo devarṣayo brahmāṇaṁ sampūjya praṇipatya papracchurbhagavannasmākaṁ rahasyopaniṣadaṁ brūhīti .
so'bravīt . purā vyāso mahātejāḥ sarvavedataponidhiḥ . praṇipatya śivaṁ sāmbaṁ kṛtāñjaliruvāca ha .. 1..

Теперь мы расскажем тайную упанишаду. Божественные мудрецы, почитавшие Брахму, спросили его: «О Господь, поведай нам тайное наставление». Он сказал: «В прошлом святой Вьяса, [достигший] совершенства в [знании] Вед и аскезе, обратился, сложив в почтении ладони, к Шиве, [восседающему] со [своей] супругой.

श्रीवेदव्यास उवाच । देवदेव महाप्राज्ञ पाशच्छेददृढव्रत ।
शुकस्य मम पुत्रस्य वेदसंस्कारकर्मणि ॥ २॥
śrīvedavyāsa uvāca .
devadeva mahāprājña pāśacchedadṛḍhavrata .
śukasya mama putrasya vedasaṁskārakarmaṇi .. 2..
ब्रह्मोपदेशकालोऽयमिदानीं समुपस्थितः ।
ब्रह्मोपदेशः कर्तव्यो भवताद्य जगद्गुरो ॥ ३॥
brahmopadeśakālo'yamidānīṁ samupasthitaḥ .
brahmopadeśaḥ kartavyo bhavatādya jagadguro .. 3..

Благословенный Ведавьяса сказал:
«О Бог богов, Великомудрый, посвятивший себя освобождению [мира]! Настало время, о Учитель мира, посвятить моего сына Шуку в ведийские таинства и дать наставления о Брахмане».

ईश्वर उवाच ।
मयोपदिष्टे कैवल्ये साक्षाद्ब्रह्मणि शाश्वते ।
विहाय पुत्रो निर्वेदात्प्रकाशं यास्यति स्वयम् ॥ ४॥
īśvara uvāca .
mayopadiṣṭe kaivalye sākṣādbrahmaṇi śāśvate .
vihāya putro nirvedātprakāśaṁ yāsyati svayam .. 4..

Владыка сказал:
«Во время передачи мною непосредственного [знания] Брахмана, [дарующего] вечное освобождение, [твой] сын сам [всё] постигнет».

श्रीवेदव्यास उवाच ।
यथा तथा वा भवतु ह्युपनायनकर्मणि ।
उपदिष्टे मम सुते ब्रह्मणि त्वत्प्रसादतः ॥ ५॥
śrīvedavyāsa uvāca .
yathā tathā vā bhavatu hyupanāyanakarmaṇi .
upadiṣṭe mama sute brahmaṇi tvatprasādataḥ .. 5..

Благословенный Ведавьяса сказал:
«Пусть же так и будет — во [время] церемонии упанаяны, когда ты, по своей милости, даруешь моему сыну [знание] Брахмана,

सर्वज्ञो भवतु क्षिप्रं मम पुत्रो महेश्वर ।
तव प्रसादसम्पन्नो लभेन्मुक्तिं चतुर्विधाम् ॥ ६॥
sarvajño bhavatu kṣipraṁ mama putro maheśvara .
tava prasādasampanno labhenmuktiṁ caturvidhām .. 6..

Пусть мой сын незамедлительно станет всеведущим, о Великий Владыка, и, наделённый твоей милостью, обретёт четыре вида освобождения!»

तच्छृत्वा व्यासवचनं सर्वदेवर्षिसंसदि ।
उपदेष्टुं स्थितः शम्भुः साम्बो दिव्यासने मुदा ॥ ७॥
tacchṛtvā vyāsavacanaṁ sarvadevarṣisaṁsadi .
upadeṣṭuṁ sthitaḥ śambhuḥ sāmbo divyāsane mudā .. 7..

Услышав сказанное Вьясой, Шива, возрадовавшись, воссел со своей супругой на божественный трон, дабы дать наставление в окружении божественных мудрецов.

कृतकृत्यः शुकस्तत्र समागत्य सुभक्तिमान् ।
तस्मात्स प्रणवं लब्ध्वा पुनरित्यब्रवीच्छिवम् ॥ ८॥kṛtakṛtyaḥ śukastatra samāgatya subhaktimān .tasmātsa praṇavaṁ labdhvā punarityabravīcchivam .. 8..

Праведный Шука явился туда, преисполненный преданности, и, получив пранаву, обратился к Шиве.

श्रीशुक उवाच ।
देवादिदेव सर्वज्ञ सच्चिदानन्द लक्षण ।
उमारमण भूतेश प्रसीद करुणानिधे ॥ ९॥
śrīśuka uvāca .
devādideva sarvajña saccidānanda lakṣaṇa .
umāramaṇa bhūteśa prasīda karuṇānidhe .. 9..

Благословенный Шука сказал:
«Смилуйся, о Бог богов, Всеведущий и Исполненный Бытия, Сознания и Блаженства, Возлюбленный Умы, Владыка сущего, Океан сострадания!

उपदिष्टं परब्रह्म प्रणवान्तर्गतं परम् ।
तत्त्वमस्यादिवाक्यानां प्रज्ञादीनां विशेषतः ॥ १०॥श्रोतुमिच्छामि तत्त्वेन षडङ्गानि यथाक्रमम् ।
वक्तव्यानि रहस्यानि कृपयाद्य सदाशिव ॥ ११॥
upadiṣṭaṁ parabrahma praṇavāntargataṁ param .
tattvamasyādivākyānāṁ prajñādīnāṁ viśeṣataḥ .. 10..
śrotumicchāmi tattvena ṣaḍaṅgāni yathākramam .
vaktavyāni rahasyāni kṛpayādya sadāśiva .. 11..

Ты мне сообщил о Высшем Брахмане, сокрытом в звуке Ом. Теперь я желаю услышать о сути мудрых изречений, таких, как «Ты есть То» (тат твам аси) и других, и о [сопутствующих им] шести частях [ньясы]. О Вечноблагой, поведай мне эту тайну по милости своей!»

श्रीसदाशिव उवाच ।
साधु साधु महाप्राज्ञ शुक ज्ञाननिधे मुने ।
प्रष्टव्यं तु त्वया पृष्टं रहस्यं वेदगर्भितम् ॥ १२॥
śrīsadāśiva uvāca .
sādhu sādhu mahāprājña śuka jñānanidhe mune .
praṣṭavyaṁ tu tvayā pṛṣṭaṁ rahasyaṁ vedagarbhitam .. 12..

Благой Вечный Шива сказал:
«Хорошо, хорошо, о великомудрый Шука, совершенный в знании! Ты спросил о том, о чём нужно было спросить, — о тайне, сокрытой в Ведах.

रहस्योपनिषन्नाम्ना सषडङ्गमिहोच्यते ।
यस्य विज्ञानमात्रेण मोक्षः साक्षान्न संशयः ॥ १३॥
rahasyopaniṣannāmnā saṣaḍaṅgamihocyate .
yasya vijñānamātreṇa mokṣaḥ sākṣānna saṁśayaḥ .. 13..

Она именуется тайной упанишадой, имеющей шесть частей. Знанием её непосредственно достигается освобождение — это несомненно.

अङ्गहीनानि वाक्यानि गुरुर्नोपदिशेत्पुनः ।
सषडङ्गान्युपदिशेन्महावाक्यानि कृत्स्नशः ॥ १४॥
aṅgahīnāni vākyāni gururnopadiśetpunaḥ .
saṣaḍaṅgānyupadiśenmahāvākyāni kṛtsnaśaḥ .. 14..

Гуру не должен сообщать великие изречения [Вед] без шести частей, но лишь с ними.

चतुर्णामपि वेदानां यथोपनिषदः शिरः ।
इयं रहस्योपनिषत्तथोपनिषदां शिरः ॥ १५॥
caturṇāmapi vedānāṁ yathopaniṣadaḥ śiraḥ .
iyaṁ rahasyopaniṣattathopaniṣadāṁ śiraḥ .. 15..

Подобно тому как упанишады — это голова четырёх Вед, так и эта тайная упанишада — голова упанишад.

रहस्योपनिषद्ब्रह्म ध्यातं येन विपश्चिता ।
तीर्थैर्मन्त्रैः श्रुतैर्जप्यैस्तस्य किं पुण्यहेतुभिः ॥ १६॥
rahasyopaniṣadbrahma dhyātaṁ yena vipaścitā .
tīrthairmantraiḥ śrutairjapyaistasya kiṁ puṇyahetubhiḥ .. 16.. Для мудрого, который осознаёт Брахман, какой прок в паломничестве, мантрах и ведических ритуалах? वाक्यार्थस्य विचारेण यदाप्नोति शरच्छतम् ।
एकवारजपेनैव ऋष्यादिध्यानतश्च यत् ॥ १७॥
vākyārthasya vicāreṇa yadāpnoti śaracchatam .
ekavārajapenaiva ṛṣyādidhyānataśca yat .. 17..

Как сто лет жизни обретаются посредством исследования смысла изречений [Вед], так и однократным повторением [этой упанишады] вместе с [сопутствующими частя-ми, такими, как] винийога и дхьяна.

ॐ अस्य श्रीमहावाक्यमहामन्त्रस्य हंस ऋषिः । अव्यक्तगायत्री छन्दः । परमहंसो देवता । हं बीजम् । सः शक्तिः । सोऽहं कीलकम् । मम परमहंसप्रीत्यर्थे महावाक्यजपे विनियोगः ।
oṁ asya śrīmahāvākyamahāmantrasya haṁsa ṛṣiḥ . avyaktagāyatrī chandaḥ . paramahaṁso devatā . haṁ bījam . saḥ śaktiḥ . so'haṁ kīlakam . mama paramahaṁsaprītyarthe mahāvākyajape viniyogaḥ .

Ом. Этой великой мантры, великого изречения, провидец (риши) — Хамса, стихотворный размер — авьякта-гаятри, божество — Парамахамса. Её семя — хам, сила — сах, ключ — со’хам. Метод — повторение (джапа) великого изречения ради милости Парамахамсы.

[Ньяса рук:]

सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म अङ्गुष्ठाभ्यां नमः ।
नित्यानन्दो ब्रह्म तर्जनीभ्यां स्वाहा ।
नित्यानन्दमयं ब्रह्म मध्यमाभ्यां वषट् ।
यो वै भूमा अनामिकाभ्यां हुम् ।
यो वै भूमादिपतिः कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् ।
एकमेवाद्वितीयं ब्रह्म करतलकरपृष्ठाभ्यां फट् ॥
satyaṁ jñānamanantaṁ brahma aṅguṣṭhābhyāṁ namaḥ .
nityānando brahma tarjanībhyāṁ svāhā .
nityānandamayaṁ brahma madhyamābhyāṁ vaṣaṭ .
yo vai bhūmā anāmikābhyāṁ hum .
yo vai bhūmādipatiḥ kaniṣṭhikābhyāṁ vauṣaṭ .
ekamevādvitīyaṁ brahma karatalakarapṛṣṭhābhyāṁ phaṭ ..

[Ньяса тела:]
सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म हृदयाय नमः ।
नित्यानन्दो ब्रह्म शिरसे स्वाहा ।
नित्यानन्दमयं ब्रह्म शिखायै वषट् ।
यो वै भूमा कवचाय हुम् ।
यो वै भूमाधिपतिः नेत्रत्रयाय वौषट् ।
एकमेवाद्वितीयं ब्रह्म अस्त्राय फट् ।
satyaṁ jñānamanantaṁ brahma hṛdayāya namaḥ .
nityānando brahma śirase svāhā .
nityānandamayaṁ brahma śikhāyai vaṣaṭ .
yo vai bhūmā kavacāya hum .
yo vai bhūmādhipatiḥ netratrayāya vauṣaṭ .
ekamevādvitīyaṁ brahma astrāya phaṭ .

[Шесть изречений, с которыми совершается ньяса:]

«Брахман — это Истина, Знание и Бесконечность»;
«Брахман — это вечное Блаженство»;
«Брахман исполнен вечного Блаженства»;
«То, что есть полнота [и изобилие]»;
«Тот, кто есть Владыка полноты [и изобилия]»;
«Брахман — Единый и Единственный».

भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ।
bhūrbhuvaḥsuvaromiti digbandhaḥ .

(дигбандхана: «Земля, воздух, небо, Ом — так защищены стороны света»).

ध्यानम् ।
नित्यानन्दं परमसुखदं केवलं ज्ञानमूर्तिं विश्वातीतं गगनसदृशं तत्त्वमस्यादिलक्ष्यम् ॥
एकं नित्यं विमलमचलं सर्वधीसाक्षिभूतं भावातीतं त्रिगुणरहितं सद्गुरुं तं नमामि ॥ १॥
dhyānam .
nityānandaṁ paramasukhadaṁ kevalaṁ jñānamūrtiṁ viśvātītaṁ gaganasadṛśaṁ tattvamasyādilakṣyam ..
ekaṁ nityaṁ vimalamacalaṁ sarvadhīsākṣibhūtaṁ bhāvātītaṁ triguṇarahitaṁ sadguruṁ taṁ namāmi .. 1..

Медитация:

«Того истинного Учителя я почитаю, [который] вечно [исполнен] блаженства и дарует высшее счастье, единственного, [который есть] воплощение [истинного] знания, превзошедшего двойственность, подобного небу, единого, вечного, незапятнанного, непоколебимого, [который] является свидетелем всех мыслей, превзошедшего мирское, свободного от [ограничения] тремя качествами [материи], о котором говорят [великие изречения Вед, такие, как] «То Ты есть» и другие».

अथ महावाक्यानि चत्वारि । यथा । औं प्रज्ञानं ब्रह्म ॥ १॥
atha mahāvākyāni catvāri . yathā . auṁ prajñānaṁ brahma .. 1..
औं अहं ब्रह्मास्मि ॥ २॥
auṁ ahaṁ brahmāsmi .. 2..
औं तत्त्वमसि ॥ ३॥
auṁ tattvamasi .. 3..
औं अयमात्मा ब्रह्म ॥ ४॥
auṁ ayamātmā brahma .. 4..

Вот четыре великих изречения.
Итак, «Ом. Познание — Брахман»;
«Ом. Я есть Брахман»;
«Ом. Ты есть То»;
«Ом. Этот Дух — Брахман».

तत्त्वमसीत्यभेदवाचकमिदं ये जपन्ति ते शिवस्सायुज्यमुक्तिभाजो भवन्ति ॥
tattvamasītyabhedavācakamidaṁ ye japanti te śivassāyujyamuktibhājo bhavanti ..

Те, кто повторяют изречение о неразличии — «Тат твам аси», — обретают освобождение в единении с Шивой.

तत्पदमहाम्न्त्रस्य । परमहंसः ऋषिः । अव्यक्तगायत्री छन्दः । परमहंसो देवता । हं बीजम् । सः शक्तिः । सोऽहं कीलकम् । मम सायुज्यमुक्त्यर्थे जपे विनियोगः ।
tatpadamahāmntrasya . paramahaṁsaḥ ṛṣiḥ . avyaktagāyatrī chandaḥ . paramahaṁso devatā . haṁ bījam . saḥ śaktiḥ . so'haṁ kīlakam . mama sāyujyamuktyarthe jape viniyogaḥ .

Пророк великой мантры «тат» — Парамахамса, её стихотворный размер — авьякта-гаятри; божество — Парамахамса. Её семя — хам, сила — сах, ключ — со’хам. Метод — повторение ради освобождения в единении [с Брахманом].

[Ньяса рук:]

तत्पुरुषाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः ।
ईशानाय तर्जनीभ्यां स्वाहा ।
अघोराय मध्यमाभ्यां वषट् सद्योजाताय अनामिकाभ्यां हुम् ।
वामदेवाय कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् ।
तत्पुरुषेशानाघोरसद्योजातवामदेवेभ्यो नमः करतलकरपृष्ठाभ्यां फट् ।
tatpuruṣāya aṅguṣṭhābhyāṁ namaḥ .
īśānāya tarjanībhyāṁ svāhā .
aghorāya madhyamābhyāṁ vaṣaṭ sadyojātāya anāmikābhyāṁ hum .
vāmadevāya kaniṣṭhikābhyāṁ vauṣaṭ .
tatpuruṣeśānāghorasadyojātavāmadevebhyo namaḥ karatalakarapṛṣṭhābhyāṁ phaṭ .

[Ньяса тела:]

तत्पुरुषाय ह्ऱाइदयाय नमः ।
ईशानाय शिरसे स्वाहा ।
अघोराय शिखायै वषट् सद्योजाताय कवचाय हुं ।
वामदेवाय नेत्रत्रयाय वौषट् ।
तत्पुरु षेशानाघोरसद्योज् आतवामदेवेभ्यो नम अस्त्राय फट् ।
tatpuruṣāya hṟāidayāya namaḥ .
īśānāya śirase svāhā .
aghorāya śikhāyai vaṣaṭ sadyojātāya kavacāya huṁ .
vāmadevāya netratrayāya vauṣaṭ .
tatpuru ṣeśānāghorasadyoj ātavāmadevebhyo nama astrāya phaṭ .

(В ньясе почитаются пять ликов Шивы: Садьоджата, Вамадева, Агхора, Татпуруша и Ишана)

एवं हृदयादिन्यासः । भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ॥
evaṁ hṛdayādinyāsaḥ . bhūrbhuvaḥsuvaromiti digbandhaḥ ..

(дигбандхана: «Земля, воздух, небо, Ом — так защищены стороны света»).

ध्यानम् ।
ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यादितीतं शुद्धं बुद्धं मुक्तमप्यव्ययं च ।
सत्यं ज्ञानं सच्चिदानन्दरूपं ध्यायेदेवं तन्महोभ्राजमानम् ॥
dhyānam .
jñānaṁ jñeyaṁ jñānagamyāditītaṁ śuddhaṁ buddhaṁ muktamapyavyayaṁ ca .
satyaṁ jñānaṁ saccidānandarūpaṁ dhyāyedevaṁ tanmahobhrājamānam ..

Медитация:

«Медитирую на то великое сияние, которое есть знание, познаваемое и непостижимое, которое есть Истина, Знание, чистое, пробуждённое, свободное и нерушимое, образ Бытия, Сознания и Блаженства».

त्वंपद महामन्त्रस्य विष्णुरृषिः । गायत्री छन्दः । परमात्मा देवता । ऐं बीजम् । क्लीं शक्तिः । सौः कीलकम् । मम मुक्त्यर्थे जपे विनियोगः ।
tvaṁpada mahāmantrasya viṣṇurṛṣiḥ . gāyatrī chandaḥ . paramātmā devatā . aiṁ bījam . klīṁ śaktiḥ . sauḥ kīlakam . mama muktyarthe jape viniyogaḥ .

Риши великой мантры «Твам» — Вишну, стихотворный размер — гаятри, божество — Высший Дух (Параматман). Её семя — айм, сила — клим, ключ — саух. Метод — повторение (джапа) ради освобождения.

[Ньяса рук:]

वासुदेवाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः ।
सङ्कर्षणाय तर्जनीभ्यां स्वाहा ।
प्रद्युम्नाय मध्यमाभ्यां वषट् ।
अनिरुद्धाय अनामिकाभ्यां हुम् ।
वासुदेवाय कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् ।
वासुदेवसङ्कर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धेभ्यः करतलकरपृष्ठाभ्यां फट् ।
एवं हृदयादिन्यासः ।
भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ॥
vāsudevāya aṅguṣṭhābhyāṁ namaḥ .
saṅkarṣaṇāya tarjanībhyāṁ svāhā .
pradyumnāya madhyamābhyāṁ vaṣaṭ .
aniruddhāya anāmikābhyāṁ hum .
vāsudevāya kaniṣṭhikābhyāṁ vauṣaṭ .
vāsudevasaṅkarṣaṇapradyumnāniruddhebhyaḥ karatalakarapṛṣṭhābhyāṁ phaṭ .

(В ньясе почитаются четыре аспекта Вишну (чатурвьюха): Васудева, Санкаршана, Прадьюмна и Анируддха) bhUrbhuvassu-varomiti digbandhaH (дигбандхана: «Земля, воздух, небо, Ом — так защищены стороны света»).

[Ньяса тела:]

वासुदेवाय ह्ऱाइदयाय नमः ।
स-ण्कर्षणाय शिरसे स्वाहा ।
प्रद्युम्नाय शिखायै वषट् ।
अनिरुद्धाय कवचाय हुं ।
वासुदेवाय नेत्रत्रयाय वौषट् ।
वासुदेवस-ण्कर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धेभ्यो अस्त्राय फट् ।
vāsudevāya hṟāidayāya namaḥ .
sa-ṇkarṣaṇāya śirase svāhā .
pradyumnāya śikhāyai vaṣaṭ .
aniruddhāya kavacāya huṁ .
vāsudevāya netratrayāya vauṣaṭ .
vāsudevasa-ṇkarṣaṇapradyumnāniruddhebhyo astrāya phaṭ .

(В ньясе почитаются пять элементов (паньчамахабхута), каждый из них — как дуада).

एवं हृदयादिन्यासः । भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ॥
evaṁ hṛdayādinyāsaḥ . bhūrbhuvaḥsuvaromiti digbandhaḥ ..

(дигбандхана: «Земля, воздух, небо, Ом — так защищены стороны света»)

ध्यानम् ॥
जीवत्वं सर्वभूतानां सर्वत्राखण्डविग्रहम् । चित्ताहङ्कारयन्तारं जीवाख्यं त्वंपदं भजे । असिपदमहामन्त्रस्य मन ऋषिः । गायत्री छन्दः । अर्धनारीश्वरो देवता । अव्यक्तादिर्बीजम् । नृसिंहः शक्तिः । परमात्मा कीलकम् । जीवब्रह्मैक्यार्थे जपे विनियोगः ।
dhyānam ..
jīvatvaṁ sarvabhūtānāṁ sarvatrākhaṇḍavigraham . cittāhaṅkārayantāraṁ jīvākhyaṁ tvaṁpadaṁ bhaje . asipadamahāmantrasya mana ṛṣiḥ . gāyatrī chandaḥ . ardhanārīśvaro devatā . avyaktādirbījam . nṛsiṁhaḥ śaktiḥ . paramātmā kīlakam . jīvabrahmaikyārthe jape viniyogaḥ .
पृथ्वीद्व्यणुकाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः ।
अब्द्व्यणुकाय तर्जनीभ्यां स्वाहा ।
तेजोद्व्यणुकाय मध्यमाभ्यां वषट् ।
वायुद्व्यणुकाय अनामिकाभ्यं हुम् ।
आकाशद्व्यणुकाय कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् ।
पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशद्व्यणुकेभ्यः करतलकरपृष्ठाभ्यां फट् ।
भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ॥
pṛthvīdvyaṇukāya aṅguṣṭhābhyāṁ namaḥ .
abdvyaṇukāya tarjanībhyāṁ svāhā .
tejodvyaṇukāya madhyamābhyāṁ vaṣaṭ .
vāyudvyaṇukāya anāmikābhyaṁ hum .
ākāśadvyaṇukāya kaniṣṭhikābhyāṁ vauṣaṭ .
pṛthivyaptejovāyvākāśadvyaṇukebhyaḥ karatalakarapṛṣṭhābhyāṁ phaṭ .
bhūrbhuvaḥsuvaromiti digbandhaḥ ..

ध्यानम् ॥
जीवो ब्रह्मेति वाक्यार्थं यावदस्ति मनःस्थितिः । ऐक्यं तत्त्वं लये कुर्वन्ध्यायेदसिपदं सदा ॥
dhyānam ..
jīvo brahmeti vākyārthaṁ yāvadasti manaḥsthitiḥ . aikyaṁ tattvaṁ laye kurvandhyāyedasipadaṁ sadā ..

Медитация:

«Всегда медитирую на принцип «аси» («[ты] есть») [так, что] ум пребывает в состоянии, описанном в изречении «Живая душа [едина с] Брахманом», ради растворения в единой природе [Высшей Реальности]».

एवं महावाक्यषडङ्गान्युक्तानि ॥ अथ रहस्योपनिषद्विभागशो वाक्यार्थश्लोकाः प्रोच्यन्ते ॥ येनेक्षते शृणोतीदं जिघ्रति व्याकरोति च । स्वाद्वस्वादु विजानाति तत्प्रज्ञानमुदीरितम् ॥ १॥
evaṁ mahāvākyaṣaḍaṅgānyuktāni .. atha rahasyopaniṣadvibhāgaśo vākyārthaślokāḥ procyante .. yenekṣate śṛṇotīdaṁ jighrati vyākaroti ca . svādvasvādu vijānāti tatprajñānamudīritam .. 1..

Вот [сообщены] великие изречения с их шестью частями.
Теперь, в соответствии с классификацией тайных наставлений, возвещены будут стихи о смысле изречений. Посредством чего человек видит, слышит, обоняет, выражает [идеи] в словах и отличает приятное от неприятного — это праджняна (познание).

चतुर्मुखेन्द्रदेवेषु मनुष्याश्वगवादिषु ।
चैतन्यमेकं ब्रह्मातः प्रज्ञानं ब्रह्म मय्यपि ॥ २॥
caturmukhendradeveṣu manuṣyāśvagavādiṣu .
caitanyamekaṁ brahmātaḥ prajñānaṁ brahma mayyapi .. 2..

В Брахме, Индре и других богах, в людях, в лошадях и коровах [проявляется] единое Сознание, которое есть Брахман. Познание же имеет природу Брахмана.

परिपूर्णः परात्मास्मिन्देहे विद्याधिकारिणि ।
बुद्धेः साक्षितया स्थित्वा स्फुरन्नहमितीर्यते ॥ ३॥
paripūrṇaḥ parātmāsmindehe vidyādhikāriṇi .
buddheḥ sākṣitayā sthitvā sphurannahamitīryate .. 3..

Совершенный Высший Дух, пребывающий в этом теле и являющийся свидетелем разума, именуется «Я».

स्वतः पूर्णः परात्मात्र ब्रह्मशब्देन वर्णितः ।
अस्मीत्यैक्यपरामर्शस्तेन ब्रह्म भवाम्यहम् ॥ ४॥
svataḥ pūrṇaḥ parātmātra brahmaśabdena varṇitaḥ .
asmītyaikyaparāmarśastena brahma bhavāmyaham .. 4..

Совершенный сам в себе Высший Дух обозначается словом «Брахман», о нём, Едином, сказано «[Я] есть». Этим Брахманом я и являюсь.

एकमेवाद्वितीयं सन्नामरूपविवर्जितम् ।
सृष्टेः पुराधुनाप्यस्य तादृक्त्वं तदितीर्यते ॥ ५॥
ekamevādvitīyaṁ sannāmarūpavivarjitam .
sṛṣṭeḥ purādhunāpyasya tādṛktvaṁ taditīryate .. 5..

Единая и Единственная Истина, лишённая имени и формы, которая существовала прежде творения и которая всегда сейчас, названа словом «То».

श्रोतुर्देहेन्द्रियातीतं वस्त्वत्र त्वंपदेरितम् ।
एकता ग्राह्यतेऽसीति तदैक्यमनुभूयताम् ॥ ६॥
śroturdehendriyātītaṁ vastvatra tvaṁpaderitam .
ekatā grāhyate'sīti tadaikyamanubhūyatām .. 6..

Сущность, находящаяся за пределами тела и органов чувств, именована «Ты» (твам). Воспринимаемая в своём единстве, она есть (аси). Надлежит осознать её единство с «Тем» (тат).

स्वप्रकाशापरोक्षत्वमयमित्युक्तितो मतम् ।
अहङ्कारादिदेहान्तं प्रत्यगात्मेति गीयते ॥ ७॥
svaprakāśāparokṣatvamayamityuktito matam .
ahaṅkārādidehāntaṁ pratyagātmeti gīyate .. 7..

[То, что] перед Сущностью, начиная от эго (аханкара) и кончая телом, [это существо,] самосияющее и непосредственно [воспринимающее], именуется словом «этот» (аям).

दृश्यमानस्य सर्वस्य जगतस्तत्त्वमीर्यते ।
ब्रह्मशब्देन तद्ब्रह्म स्वप्रकाशात्मरूपकम् ॥ ८॥
dṛśyamānasya sarvasya jagatastattvamīryate .
brahmaśabdena tadbrahma svaprakāśātmarūpakam .. 8..

Природа всего воспринимаемого мира выражена в слове «Брахман». Тот Брахман имеет форму самосияющего Духа».

अनात्मदृष्टेरविवेकनिद्रामहं मम स्वप्नगतिं गतोऽहम् ।
स्वरूपसूर्येऽभ्युदिते स्फुटोक्तेर्गुरोर्महावाक्यपदैः प्रबुद्धः ॥ ९॥
anātmadṛṣṭeravivekanidrāmahaṁ mama svapnagatiṁ gato'ham .
svarūpasūrye'bhyudite sphuṭoktergurormahāvākyapadaiḥ prabuddhaḥ .. 9..

[Шука сказал:] «Я пребывал во сне, лишённый разума, [думая, что есть] «я» и «моё», по причине незнания Сущности. Но я был пробуждён взошедшим вследствие сообщённых Учителем великих изречений солнцем истинной Природы».

वाच्यं लक्ष्यमिति द्विधार्थसरणीवाच्यस्य हि त्वंपदे वाच्यं भौतिकमिन्द्रियादिरपि यल्लक्ष्यं त्वमर्थश्च सः ।
वाच्यं तत्पदमीशताकृतमतिर्लक्ष्यं तु सच्चित्सुखानन्दब्रह्मतदर्थ एष च तयोरैक्यं त्वसीदं पदम् ॥ १०॥
vācyaṁ lakṣyamiti dvidhārthasaraṇīvācyasya hi tvaṁpade vācyaṁ bhautikamindriyādirapi yallakṣyaṁ tvamarthaśca saḥ .
vācyaṁ tatpadamīśatākṛtamatirlakṣyaṁ tu saccitsukhānandabrahmatadartha eṣa ca tayoraikyaṁ tvasīdaṁ padam .. 10..

Есть два смысла (артха) сказанного — выраженный (вачья) и характеризуемый (или тот, который есть цель сказанного; лакшья). Выраженный [смысл] слова «Ты» (твам) — [это составленное] из [пяти] элементов и органы чувств и действий; характеризуемый его смысл — «Он» (са). Выраженный смысл слова «То» (тат) — это разум, [обретший] богоподобие; характеризуемый смысл — Брахман, [образ] Бытия, Сознания и блаженного Счастья. Слово «есть» (аси) означает их единство.

त्वमिति तदिति कार्ये कारणे सत्युपाधौ द्वितयमितरथैकं सच्चिदानन्दरूपम् ।
उभयवचनहेतु देशकालौ च हित्वा जगति भवति सोयं देवदत्तो यथैकः ॥ ११॥
tvamiti taditi kārye kāraṇe satyupādhau dvitayamitarathaikaṁ saccidānandarūpam .
ubhayavacanahetu deśakālau ca hitvā jagati bhavati soyaṁ devadatto yathaikaḥ .. 11..

«Ты» (твам) и «То» (тат) обозначают следствие и при-чину; с другой стороны, они оба — образ Бытия, Сознания и Блаженства. Оба эти слова превосходят пространство и время мире, так что «Он» (са) и «Этот» (аям) образуют единого человека.

कार्योपाधिरयं जीवः कारणोपाधिरीश्वरः ।
कार्यकारणतां हित्वा पूर्णबोधोऽवशिष्यते ॥ १२॥
kāryopādhirayaṁ jīvaḥ kāraṇopādhirīśvaraḥ .
kāryakāraṇatāṁ hitvā pūrṇabodho'vaśiṣyate .. 12..

Живая душа (джива) есть следствие, Владыка (Ишвара) — причина. Превосхождением их обоих достигается полное пробуждение (пурнабодха).

श्रवणं तु गुरोः पूर्वं मननं तदनन्तरम् ।
निदिध्यासनमित्येतत्पूर्णबोधस्य कारणम् ॥ १३॥
śravaṇaṁ tu guroḥ pūrvaṁ mananaṁ tadanantaram .
nididhyāsanamityetatpūrṇabodhasya kāraṇam .. 13..

Вначале слушание (шравана) учителя, затем размышление (манана) над смыслом [его наставлений] и медитация (нидидхьясана) — это способствует [достижению] полного пробуждения.

अन्यविद्यापरिज्ञानमवश्यं नश्वरं भवेत् ।
ब्रह्मविद्यापरिज्ञानं ब्रह्मप्राप्तिकरं स्थितम् ॥ १४॥
anyavidyāparijñānamavaśyaṁ naśvaraṁ bhavet .
brahmavidyāparijñānaṁ brahmaprāptikaraṁ sthitam .. 14..

Изучение иных видов знания в любом случае преходяще, изучение же науки о Брахмане (брахмавидьи), несомненно, приводит к обретению [единства] с Брахманом.

महावाक्यान्युपदिशेत्सषडङ्गानि देशिकः ।
केवलं न हि वाक्यानि ब्रह्मणो वचनं यथा ॥ १५॥
mahāvākyānyupadiśetsaṣaḍaṅgāni deśikaḥ .
kevalaṁ na hi vākyāni brahmaṇo vacanaṁ yathā .. 15..

Наставник должен передавать ученику великие изречения с их шестью частями, а не только одни изречения — так сказано Брахмой.

ईश्वर उवाच ।
एवमुक्त्वा मुनिश्रेष्ठ रहस्योपनिषच्छुक ।
मया पित्रानुनीतेन व्यासेन ब्रह्मवादिना ॥ १६॥
īśvara uvāca .
evamuktvā muniśreṣṭha rahasyopaniṣacchuka .
mayā pitrānunītena vyāsena brahmavādinā .. 16..
ततो ब्रह्मोपदिष्टं वै सच्चिदानन्दलक्षणम् ।
जीवन्मुक्तः सदा ध्यायन्नित्यस्त्वं विहरिष्यसि ॥ १७॥
tato brahmopadiṣṭaṁ vai saccidānandalakṣaṇam .
jīvanmuktaḥ sadā dhyāyannityastvaṁ vihariṣyasi .. 17..

Владыка сказал:
«О Шука, лучший из мудрецов, вот тебе передано тайное наставление. Получив от Меня по просьбе твоего отца Вьясы, постигшего Брахман, наставление о Брахмане, ты, постоянно медитируя [на его смысл, достигнешь] освобождения при жизни и исполнишься Бытия, Сознания и Блаженства.

यो वेदादौ स्वरः प्रोक्तो वेदान्ते च प्रतिष्ठितः ।
तस्य प्रकृतिलीनस्य यः परः स महेश्वरः ॥ १८॥
yo vedādau svaraḥ prokto vedānte ca pratiṣṭhitaḥ .
tasya prakṛtilīnasya yaḥ paraḥ sa maheśvaraḥ .. 18..

Звук (свара), возглашённый в начале Вед и пребывающий в их завершении; тот, кто превосходит его, поглощённого материей, есть Великий Владыка».

उपदिष्टः शिवेनेति जगत्तन्मयतां गतः ।
उत्थाय प्रणिपत्येशं त्यक्ताशेषरिग्रहः ॥ १९॥
upadiṣṭaḥ śiveneti jagattanmayatāṁ gataḥ .
utthāya praṇipatyeśaṁ tyaktāśeṣarigrahaḥ .. 19..

Получив эти наставления от Шивы, [Шука] поднялся, поклонился Шиве с преданностью и оставил всё своё имущество.

परब्रह्मपयोराशौ प्लवन्निव ययौ तदा ।
प्रव्रजन्तं तमालोक्य कृष्णद्वैपायनो मुनिः ॥ २०॥
parabrahmapayorāśau plavanniva yayau tadā .
pravrajantaṁ tamālokya kṛṣṇadvaipāyano muniḥ .. 20..
अनुव्रजन्नाजुहाव पुत्रविश्लेषकातरः ।
प्रतिनेदुस्तदा सर्वे जगत्स्थावरजङ्गमाः ॥ २१॥
anuvrajannājuhāva putraviśleṣakātaraḥ .
pratinedustadā sarve jagatsthāvarajaṅgamāḥ .. 21..

И ушёл, будто плывя в океане Высшего Абсолюта. Видя, что он уходит, мудрец Кришнадвайпаяна [Вьяса] последовал за ним и стал звать его, [пребывая в печали] из-за расставания. И тогда весь мир отозвался, подобно эху.

तच्छृत्वा सकलाकारं व्यासः सत्यवतीसुतः ।
पुत्रेण सहितः प्रीत्या परानन्दमुपेयिवान् ॥ २२॥
tacchṛtvā sakalākāraṁ vyāsaḥ satyavatīsutaḥ .
putreṇa sahitaḥ prītyā parānandamupeyivān .. 22..

Услышав это, Вьяса, сын Сатьявати, исполнился вместе со [своим] сыном высшего блаженства».

यो रहस्योपनिषदमधीते गुर्वनुग्रहात् ।
सर्वपापविनिर्मुक्तः साक्षात्कैवल्यमश्नुते साक्षात्कैवल्यमश्नुत इत्युपनिषत् ॥
yo rahasyopaniṣadamadhīte gurvanugrahāt .
sarvapāpavinirmuktaḥ sākṣātkaivalyamaśnute sākṣātkaivalyamaśnuta ityupaniṣat ..

Тот, кто по милости учителя получает это тайное наставление, освобождается от всех грехов и достигает непосредственного освобождения, [воистину] достигает непосредственного освобождения.

औं सह नाववतु ॥ सह नौ भुनक्तु ॥ सह वीर्यं करवावहै ॥
तेजस्विनाधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥
औं शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
auṁ saha nāvavatu .. saha nau bhunaktu .. saha vīryaṁ karavāvahai ..
tejasvinādhītamastu mā vidviṣāvahai ..
auṁ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ..

Да защитит Он нас обоих (учителя и обучаемого), вместе, (открыв знание).
До защитит Он нас обоих, (одарив плодами знания).
Пусть мы вместе достигнем силы. Пусть изучаемое нами будет воодушевляющим.
Пусть мы не будем искать недостатки друг в друге.
Ом! Покой! Покой! Покой!

॥ इति शुकरहस्योपनिषत्समाप्ता ॥
.. iti śukarahasyopaniṣatsamāptā ..
Такова «Шукарахасья упанишада» Кришна-Яджурведы.

См. также

• Упанишады веданты, шиваизма и шактизма
• Саманья-упанишады